Bewijs dat Gerbrandy coup plande

De datum voor de staatsgreep was al geprikt. Op donderdag 24 april 1947 zouden oud-verzetsstrijders, voornamelijk uit het Westland, alle ministers aanhouden en naar een nog nader te bepalen plek brengen. Uiteindelijk ging de putsch van ex-premier Gerbrandy en 'Soldaat van Oranje' Erik Hazelhoff Roelfzema niet door. Dat gold ook voor het voornemen om PvdA-politicus Koos Vorrink te liquideren.

Sytse van der Zee, oud-hoofdredacteur van Het Parool, kwam gisteren met deze opmerkelijke onthullingen bij de presentatie van zijn biografie van Francois van 't Sant: 'Harer Majesteits loyaalste onderdaan'. Deze voormalige commissaris was zo'n veertig jaar lang de vertrouwensman van koningin Wilhelmina. Bovendien was hij de enige die door én Juliana én Bernhard werd vertrouwd in de crisis over Greet Hofmans.

Gerbrandy was na de oorlog een bekende tegenstander van elke vorm van onafhankelijkheid van Indonesië. Tot zijn afgrijzen sloot de regering van Louis Beel (1946-1948) eind 1946 met opstandelingen het zogeheten Akkoord van Linggadjati. Daarop zocht de oud-premier contact met zielsverwanten als Roelfzema om de regering van Beel omver te werpen. Bij die groep zaten ook mensen als de bevelhebber van de zeestrijdkrachten, admiraal Helfrich, en chef generale staf van de landmacht, generaal Kruls.

Omdat oorlogspremier Gerbrandy dit kennelijk niet wilde doen zonder koningin Wilhelmina in te lichten, werd Van 't Sant ingeschakeld. Hij kreeg te horen wat allemaal te gebeuren stond en hij moest de koningin daarvan op de hoogte stellen via een brief.

Zo kwam Van 't Sant te weten dat de coupplegers het publiek via radio, kranten en aanplakbiljetten op de hoogte wilden stellen van de aanhouding van de regering. Helfrich en Kruls zouden door inzet van marine- en legereenheden voor de handhaving van rust en orde zorgen. Verder zou in Indië generaal De Waal - dus niet generaal Spoor, want Gerbrandy had in hem te weinig vertrouwen - optreden.

Alle hogere ambtenaren van politie waren op de hoogte en zouden meedoen. De staat van beleg zou afgekondigd worden en er zou een nationaal coalitiekabinet worden gevormd. Gerbrandy zou weer premier worden, maar ook voor Roelfzema, die zich als een koloniale hardliner had ontpopt, zou een belangrijke rol in het kabinet zijn weggelegd. Onder de codenaam 'Gerrit' zou Gerbrandy volgens Van der Zee in de grote steden de objecten aanwijzen die de marine moest bezetten.

Ongekend is de geplande moordaanslag op PvdA-voorzitter en Tweede-Kamerlid Koos Vorrink. De complotteurs hadden hem op het oog omdat hij op dat moment de spreekbuis was van een onafhankelijk Indonesië. Hem moest het zwijgen worden opgelegd. Ook wilden zij zo 'de spanning onder het volk brengen' en hiermee iedereen duidelijk maken dat de coupplegers voor niets zouden terugdeinzen. Biograaf Van der Zee kwam dat moordplan op het spoor via een inlichtingenrapport van de Amsterdamse politie uit die tijd. "Voor die aanslag waren twee mannen aangewezen, die in een gehuurde auto de hele nacht tevergeefs voor het huis van Vorrink aan de Benoordenhoutseweg in Den Haag heen en weer reden. Uitgerekend die nacht verbleef Vorrink in Amsterdam", aldus Van der Zee.

Via een kleinzoon van Van 't Sant kreeg biograaf Van der Zee een kopie van de bewuste brief van vier getypte kantjes bijna zeventig jaar na dato in handen. Hij vond dit afschrift in een la van diens overleden moeder (de dochter van Van 't Sant). Zelf had de mysterieuze Van 't Sant, die tijdens zijn leven omstreden was en door het verzet zeer werd gewantrouwd, bijna al zijn documenten vernietigd. Na zijn dood in 1966 verbrandde zijn dochter in zijn opdracht de rest, maar de brief bleef bewaard.

Van der Zee vermoedt dat Wilhelmina niets in de plannen van Gerbrandy en Roelfzema zag en dat zij haar brief heeft doorgegeven aan het leger of andere autoriteiten. "Die konden meteen maatregelen nemen door de hoofdrolspelers op te zoeken en hen te waarschuwen dat zij in de gaten werden gehouden."

Dat de samenzweerders niet zijn gearresteerd, vindt Van der Zee niet onlogisch. "Over de kwestie rond Nederlands-Indië liepen destijds de emoties hoog op", zegt hij. "Het is bijna ondenkbaar dat op dat moment mensen die zo hoog in aanzien stonden als Gerbrandy, maar ook generaal Krul en admiraal Helfrich die in het complot zaten, in de gevangenis zouden worden gezet. Dan had je echt de poppen aan het dansen gehad."

undefined