Besnijdenis en islam, het ligt ingewikkeld

Is meisjesbesnijdenis islamitisch en volgens de sharia? Wie zegt dat eigenlijk? De bijlage Letter & Geest verkondigde het zaterdag op de cover: 'Ja, meisjes besnijden is islamitisch. Sharia-specialist doorbreekt het taboe.'

In het betreffende essay draagt arabist Maurice Blessing argumenten aan voor de stelling dat de sharia meisjesbesnijdenis voorschrijft. Maar is zo'n argumentatie wel houdbaar? Is er wel een gezamenlijke stem waarvan men in redelijkheid kan zeggen dat die namens de islam spreekt? Ook Blessing komt al snel uit bij de mening van gezaghebbende moslimgeleerden. Wie zich daarin verdiept, ziet vele verschillende tradities, richtingen en interpretaties.

Wat daarvan zij: in november 2006 kwamen vooraanstaande islamgeleerden bijeen. Zij vaardigden in de prominente Al Azhar-universiteit in Caïro een algemeen islamitisch verbod uit op vrouwenbesnijdenis. Professor Ali Guma, de grootmoefti van Egypte, verklaarde bij die gelegenheid waarom: vrouwenbesnijdenis berokkent lichamelijke en psychologische 'schade' (darar), en is daarmee in strijd met een van de beginselen van de sharia, dat 'darar' en het accepteren daarvan verbiedt.

Consistentie
In Egypte komt meisjesbesnijdenis vanouds veel voor. Maar in 2008 werd deze nare praktijk strafbaar volgens de Egyptische wet. Nu is de Egyptische wetgeving officieel gebaseerd op de sharia (grondwet art. 2).

Men kan hieruit afleiden dat wetgevers en schriftgeleerden in Egypte hebben gekozen voor een uitleg van de sharia die meisjebesnijdenis verbiedt. Daar lijkt consistentie in te zitten. In juni 2013 - president Morsi was nog aan de macht - sprak directeur Mohamed Khedr van Egypte's Dar el Ifta, een orgaan van de Al Azhar dat fatwa's uitvaardigt, zich wederom uit tegen vrouwenbesnijdenis, een praktijk die, zo zei hij, eerder maatschappelijk is geworteld dan religieus.

In het geheel islamitische buurland Libië komt meisjesbesnijdenis volgens mijn bronnen niet voor onder de eigen bevolking. Toch staan de Libiërs bekend als islamitisch, vroom, en conservatief. Daar beschouwt men het echter als een praktijk van Egyptenaren en enkele in het zuiden van Libië levende stammen die uit West-Afrika afkomstig zijn. Ook in Marokko en Algerije is het geen gebruikelijke praktijk. Dat is helaas weer wel het geval onder de honderdduizenden christelijke meisjes die elk jaar in Egypte, Eritrea en Ethiopië besneden worden.

Een algemeen, eenduidig en exclusief causaal verband tussen islam (sharia) en meisjesbesnijdenis bestaat niet. Toch doen voorstanders van deze onzalige praktijk zowel een beroep op hun lokale tradities om hun standpunt te rechtvaardigen, als op de islam. In een samenleving van gelovigen is dat retorisch nu eenmaal een krachtig en gewild argument. Of het dan waar is? Dat blijft betwistbaar en betwist.

Schriftgeleerden
De grote wereldgodsdiensten en hun heilige geschriften bieden nu eenmaal een veelheid aan beginselen, argumenten en voorschriften, waaruit voor veel standpunten een onderbouwing valt te putten, en waarover schriftgeleerden veel twisten.

Daarom is het verstandig om in elke situatie waarin iemand zegt 'de islam, of de sharia schrijft voor dat...' opnieuw de vraag te stellen: wie is hier nu precies aan het woord?; wie meent hier te kunnen bepalen wat de goddelijke sharia voorschrijft?, op grond waarvan?, en hoeveel gezag heeft dit in de ogen van A, B, C, D?, enzovoort De meningen hierover zijn in de moslimwereld doorgaans zeer verdeeld, ook als het gaat om meisjesbesnijdenis.

De hoofdvraag blijft: hoe kunnen meisjes van deze praktijk worden verlost? In Egypte, Soedan, Mali, Senegal en elders zijn velen al jaren aan het strijden tegen meisjesbesnijdenis: activisten, internationale organisaties, politici, wetgevers, artsen, paramedisch personeel, politie, rechters, wetenschappers, en gewone moeders en vaders. Zij krijgen als moslims meer steun van het genoemde standpunt van de Al Azhar universiteit dan van een betoog dat concludeert 'Ja, meisjes besnijden is islamitisch.'

Jan Michiel Otto: hoogleraar recht en bestuur in ontwikkelingslanden, onderzoekt sharia en wetgeving in de moslimwereld. Verbonden aan het Van Vollenhoven Instituut, Universiteit Leiden.