Bengel op een stengel

Als zoveel mensen de tulp mooi vinden, dan kun je gewoon aannemen dat hij mooi ís. Trouwens, ik vind hem zelf ook mooi. Echt", zegt Paul Koek. Met zijn muziektheatergezelschap de Veenfabriek is de regisseur en artistiek leider neergestreken in de Bollenstreek. Nieuwsgierig naar het wat en hoe van deze toeristische trekpleister, en bestendig doordraaiende economische motor, wilden zij die achtergronden als inspiratiebron gebruiken voor een nieuwe muziektheatrale productie: 'Tulpmania'.

Het liefst verbindt de Veenfabriek zich zo direct mogelijk met betrokkenen en de omgeving van het gekozen thema om, zo mogelijk, ter plekke de voorstelling te ontwikkelen. Op zoek naar een locatie, en zich bewust van het handels- en exportbelang van de tulp, kwam Koek eerst bij veilingconglomeraat FloraHolland: "Maar dat is puur commercieel. Omdat het een veiling is, waren ze bang dat we de handel zouden verstoren. En zodra ik zei dat wij geen ruimte konden betalen, stonden de gezichten op stap-dan-maar-op. Hier in de bollenschuur van Moolenaar BV in Voorhout waren we meteen welkom. 'Je hebt er voor je bedrijf niks aan', zei ik nog. 'In deze omgeving mag wel 's wat cultuur gebracht worden. Het is hier een beetje erg doorgeslagen naar: doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg', zei Fred Moolenaar toen."

"We gebruiken de bestaande ruimte als ambiance en kregen alle medewerking. We mochten alles pakken, mits we het vroegen, want alles is geteld: alle pallets, elk kistje. Drie acteurs hebben een heftruckrijbewijs gehaald. Dat zoiets nodig is, ontdek je door zo'n samenwerking. Die zorgt ook voor veel wederzijds respect." Aan de vier zijden van de grote hal zijn met pallets podia gebouwd voor musici van Asko/Schönberg en Slagwerk Den Haag, en uit de regio aangetrokken koren. Centraal staat een spelplatform. Ertussen zit en eet het publiek op kistjesstoelen aan lange, met tulpenfoto's aangeklede rolbanken.

Een historisch verantwoord stuk over de betekenis van de tulp wordt 'Tulpmania' niet, eerder is het een lofzang op de vergankelijkheid van schoonheid. "We beginnen," zegt Koek, "met het gedicht 'O bol', een ode aan het geven van leven, aan vruchtbaarheid, met de bol als metafoor voor vrouwen in verwachting. Heel poëtisch, maar we blijven laag bij de grond. Er wordt nu eenmaal veel over de grond gekropen bij de tulpenpluk en bollenteelt."

undefined

Conservatorium of kas

Koek kan het weten. Hij komt zelf uit een tuinderfamilie: "Mijn vader was kassier op de veiling en had samen met zijn broer een tuinderij. Het sprak vanzelf dat ik naar de tuinbouwschool ging. Die heb ik afgemaakt ook. Maar ja, ik kon het drummen niet laten. Toen ik daarna op een streekschool zat, waar kwekers je alleen maar gebruikten om onkruid te wieden, en er een muziekschool in de buurt was, duurde het niet lang of ik ging op de fiets ernaartoe linksaf in plaats van rechtsaf."

"In het eerste jaar op het conservatorium heb ik nog heel veel op de tuin gewerkt. Ik had het er altijd erg naar mijn zin tussen de bloeiende anjers en margrieten. De kas was achthonderd meter lang. Die werkte je gestaag af en na een maand was je weer aan het begin. Heel meditatief. Toen Johan Simons en ik met theatergroep Hollandia begonnen en nog niet wisten hoe dat zou gaan, zei ik vaak: 'We kunnen nog altijd tuinder worden'. 'Dan ga ik in de aardappelen', zei Johan dan."

"Ergens in de jaren tachtig kwamen tuinderijen in de problemen. Men had relatief kleine kavels, die niet meer veel opbrachten, en er kwamen grote bedrijven die in hectaren gingen doen. Daar was niet tegenop te boksen. Mijn vader heeft het uiteindelijk ook niet gered. Achteraf zal hij best blij zijn geweest dat ik een andere keuze had gemaakt."

Die neergang van dertig jaar geleden is natuurlijk niet te vergelijken met de gekte en crash waarnaar de titel 'Tulpmania' verwijst. De eerste, uit het Ottomaanse rijk afkomstige, tulp in Nederland kwam in 1593 in de Hortus botanicus Leiden. Het verzamelen van tulpen werd al snel een rage. Begin 17de eeuw stegen de prijzen razendsnel. Honderden guldens werden neergeteld voor een tulp als decolletéversiering op een galabal. Of duizend gulden voor een tulpenbol van een populaire soort. Een gemiddeld jaarinkomen was toen honderdvijftig gulden.

De tulpenmanie of bollengekte was een hausse in de tulpenhandel, die drie jaar duurde: veertig tulpenbollen voor honderdduizend gulden of een recordbedrag van zesduizend gulden - evenveel als voor een grachtenhuis (!) - voor de beroemdste tulpenbol, de Semper Augustus. Een bedrag dat tweemaal de prijs was van de papegaaitulp Viceroi, ofwel, zoals een stem hier in een aria opsomt: "2x 2 karrenvrachten tarwe, 2x 4 karrenvrachten rogge, 2x 4 vette ossen, 2x 8 vette varkens, 2x 12 vette schapen, 2x 2 vaten wijn, 2x 4 vaten bier, 2x 2 tonnen boter, 2x 1000 pond kaas, 2x een bed, 2x een zilveren kelk, 2x een aantal kledingstukken plus 2x een schip om dat allemaal te vervoeren." Begin 1637 kwam er een abrupt einde aan wat was ontaard in speculatie en windhandel.

'Tulpmania' is, vindt Koek "een veel groter verhaal dan dat. Het verwijst naar ondeskundige hebberigheid, maar ook naar de onwaarschijnlijke schoonheid en breekbaarheid van de bloem. Dichteres Saskia de Jong, zelf een kwekersdochter uit De Kwakel, heeft de tekst in zeven miniatuurtjes geschreven. Daarin gaat het van bol naar kleur, van anekdote naar abstract. Met veel taalgrapjes: 'De tulp is onze stam + t / Onze bengel op een stengel.' Overigens is die crisis destijds, denk ik, ook wat overdreven. De echte tulpenkenners zijn niet failliet gegaan. Wel wevers of bierbrouwers die van vak veranderden om snel rijk te worden, maar er niks van wisten."

"Als je er middenin zit, besef je hoeveel erin omgaat. Zoals dat voor zeshonderd miljoen wordt geëxporteerd. Dat zijn leuke weetjes. Inspirerender is alle liefde, aandacht en geduld voor die bloem. Als je bedenkt dat het twintig jaar duurt om een nieuwe soort te ontwikkelen. Er zijn twintigduizend verschillende soorten en die hebben allemaal een naam. Als je een hele dag op je knieën tussen de tulpen hebt gezeten - dat heb ik veel gedaan - dan word je heel melig en dan kun je na acht uur alleen nog maar stoeien, rollebollen en gekke namen bedenken."

"Zo'n scène zit in 'Tulpmania', maar interessant is dat onze componist Yannis Kyriakides meer dan duizend van die namen in de muziek heeft verwerkt." Via een bepaalde codering heeft hij letters aan noten gekoppeld zodat, zoals Koek met een notenbalk laat zien, tulpennamen als Abba, Abby Road, Kingsblood tot en met Zurel de melodie bepalen. Zo is de muziek een personage. Net als de praalwagen waarmee de Veenfabriek aan het Bloemencorso Bollenstreek heeft meegedaan en die pontificaal in het tweede deel van de voorstelling zal staan.

"Het derde deel," zegt Koek, "gaat over het verlangen naar het paradijs, de ultieme schoonheid van de tulp, die niet te halen is, wat weer verwijst naar die allereerste tulp in Leiden, de Semper Augustus: was het maar altijd augustus. Een verlangen dat we in vijf thema's (identiteit, schoonheid, rijkdom, vooruitgang, veredeling) door per avond verschillende sprekers, zoals Felix Rottenberg, Ann Demeester en Naema Tahir, laten belichten. Een verlangen dat blijkbaar al eeuwen mensen beroert. Kijk maar naar de kunst, het houtsnijwerk bijvoorbeeld van het Tulpenkabinet in Boijmans Van Beuningen. Kijk maar naar de overbuurman, een hobbykweker van 90 jaar met 2500 verschillende tulpen, die nog dagelijks op zijn veldje bezig is."

Première 'Tulpmania', vandaag bij Moolenaar BV, Loosterweg 33, Voorhout, aldaar t/m 31-5. Info: www.veenfabriek.nl

In de bollengekte werd 6000 gulden voor de Semper Augustus betaald- evenveel als voor een grachtenhuis

undefined