'Belangrijk: wat Van Rey deed mag níet'

Het is misschien wat pedant, zegt Hans Groot, maar het feit dat ex-wethouder Jos van Rey een taakstraf heeft gekregen interesseert hem helemaal niet. "Het is veel belangrijker dat wat Van Rey als bestuurder heeft gedaan, niet mág."

Groot is de drijvende kracht achter het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers dat sinds januari 2015 de Commissarissen van de koning, burgemeesters en de voorzitters van waterschappen adviseert over de aanpak van bestuurders die mogelijk frauderen. Hij was zeer nieuwsgierig naar het vonnis dat de Rotterdamse rechtbank dinsdag uitsprak, omdat hij hoopte dat dit een Van Rey-effect zou opleveren. Bestuurlijk Nederland zit te wachten op duidelijke spelregels, en het vonnis zou die moeten bevatten.

Groot is niet teleurgesteld. "Als je ziet hoe uitgebreid de rechtbank heeft gemotiveerd en dan vooral de corruptie en omkoping, kun je niet anders concluderen dan dat er een héél duidelijk kader wordt geschetst. Of dat nou hét kader is, valt te bezien. De procedure is nog niet ten einde en het Openbaar Ministerie heeft al beroep aangetekend, maar de rechter heeft wat vormen van omkoping en corruptie bij elkaar gevist, weer uitgesplitst naar verscheidingsvormen en die heel uitgebreid behandeld."

1 Betaalde zakenreizen vallen onder omkoping, vriendschappelijke niet.

Groot: "De rechtbank stelt dat vakantiereisjes die Van Rey en projectontwikkelaar Van Pol privé maakten in het kader van hun langdurige vriendschap niet onder omkoping vallen. Als wethouder Van Rey met andere zakelijke contacten op kosten van Van Pol naar een vastgoedbeurs of een voetbalinterland vliegt, is hier wél sprake van. Dan is de bedoeling van de omkoper duidelijker, vindt de rechtbank. Ik ben er nog niet uit, of je dat zo hard kunt stellen. Als er sprake is van een jarenlange vriendschap kan er dus géén sprake zijn van omkoping? Je kunt het ook omdraaien: de omkoper wíl juist via geschenken en reisjes een soort vriendschap of bestendige relatie vestigen en onderhouden."

2 Heimelijk overleg valt onder schending van de wettelijke geheimhoudingsplicht.

Groot: "Heel ambtelijk en bestuurlijk Nederland heeft gehoord hoe Van Rey en het Openbaar Ministerie van mening verschilden over het begrip 'klankborden'. Maar de rechter is duidelijk over de omgang met vertrouwelijke informatie uit een sollicitatieprocedure voor een burgemeesterschap. Het was helemaal mis zoals Van Rey daarmee omging. De rechter noemde de procedure een 'poppenkast'. Het harde oordeel van de rechtbank is een opsteker. Laten we wel wezen: er wordt op meer plekken te gemakkelijk omgesprongen met vertrouwelijke info. Laat dit vonnis een waarschuwing zijn."

3 Bij corruptie moeten de omgekochte én omkoper aantoonbaar voordeel hebben.

De rechter heeft verschillende vormen van omkoping bewezen geacht, maar vond 'corruptie' moeilijk te beoordelen omdat Van Rey geen geld in eigen zak heeft gestoken, ook niet aantoonbaar andere beslissingen heeft genomen en de omkopers niet aantoonbaar hun giften hebben 'terugverdiend'. Groot: "Dat vind ik een moeilijke. Door het raadplegen van de juiste vastgoeddeskundigen is wel degelijk na te gaan of de gemeenschap Roermond duurder uit was door het feit dat bepaalde bouwers zijn weggehouden van het biedproces, ten gunste van Van Pol. Daarnaast vind ik het argument dat er geen geld in de zakken van Van Rey is beland weliswaar van belang, maar níet doorslaggevend. Het feit van vriendjespolitiek dat de rechter wel vaststelt, is óók kwalijk voor het aanzien van het ambt. Als dit soort praktijken worden toegestaan, creëer je een sfeer van afhankelijkheid en 'je doet es wat voor een ander'. Dat is geen wenselijke bestuurscultuur. Het toestaan van fêteren en de vermenging van zakelijk en privé is slecht voor het aanzien van het ambt. In deze zaak had Van Rey wel meer afstand kunnen gebruiken."

4 Een bestuurder moet duidelijk zijn over zijn positie.

Groot: "De rechtbank ziet in het dossier erg veel tinten grijs, en verzucht dat dit optreden van Van Rey erg onhandig was. Hij had als ervaren bestuurder beter moeten weten. Hij had vooraf klaarheid moeten scheppen over de vraag of reizen nu vriendschappelijk of zakelijk waren. Volgens mij is dat ook wel het verwijt dat Van Rey te maken valt. Het vermengen van die posities en motieven is niet alleen slecht voor de beeldvorming, maar ook voor het publieke vertrouwen dat deze functionarissen wel goed omgaan met de publieke middelen. Ik kan me voorstellen dat andere bestuurders met deze kwestie indachtig in het vervolg goed nadenken over bijvoorbeeld dit soort reizen. Die onduidelijkheid is ook nergens voor nodig."

5 Een bestuurder moet 'op zijn klompen aanvoelen' wat kan, en wat niet.

Groot: "Dat gebruik van heldere taal in het vonnis spreekt me enorm aan. De rechter verwijst met de zin dat 'bestuurders op hun klompen moeten aanvoelen' naar hun morele kompas. Hij spreekt ook over 'geknoei' en 'gerommel'. Dat zijn termen die veel mensen begrijpen. Het is ook goed om zulke gevoelstermen aan kandidaat-bestuurders voor te houden. Als hij of zij dan zegt helemaal niets te voelen, dan is de kandidaat misschien geen goede bestuurder. Politieke partijen kunnen dit in hun werving betrekken, die hebben daar immers ook een verantwoordelijkheid. Preventie is effectiever dan deze ingrijpende en bewerkelijke repressieve exercitie achteraf."

6 De overschrijding van de gedragscode is niet per se strafbaar.

De rechter heeft in het vonnis bepaalt dat een gedragscode een leidraad is die eerder richtinggevend is dan normatief. Overschrijding is niet per se strafbaar. Groot: "De discussie over gedragscodes speelt al geruime tijd tussen de rekkelijken en de preciezen. De preciezen willen dat er bijvoorbeeld heel star wordt vastgehouden aan de limiet van 50 euro voor een ontvangen geschenk. De rekkelijken vinden dat je niet die grens moet hanteren, maar per geschenk een afweging moet maken. Laat ik zeggen dat ik heel precies ben in die laatste afweging. Als een ambtenaar of bestuurder vermoedt dat een geschenk iets doet met de relatie tussen hem en de gever, of met het besluit waar de bestuurder voor staat, dan is er iets mis. Onafhankelijk van de waarde van het cadeau. Ik pleit voor een altijd voortgaand nadenken over geschenken, en ontwikkel daarmee een kompas van wat en wel niet kan."

undefined