Beeldenstorm is niet zo religieus

AMSTERDAM - De oogst was in 1997 mislukt en Bamyan, het gebied waar de bedreigde boeddha's staan, was door de Taliban afgesloten van de buitenwereld. De Hazara-bevolking betaalde een hoge prijs voor haar voortdurende tegenstand tegen de Taliban. De wegen werden geblokkeerd voor handel en hulp.

Als antwoord hing de geïsoleerde bevolking spandoeken op bij de boeddhabeelden: ,,Hazara's respecteren hun culturele erfgoed. Wij zijn voorstanders van onderwijs en vrijheid van godsdienst. Wij zijn tegenstanders van barbarij.'' Daar konden de Taliban-belegeraars het mee doen. Een jaar later werd Bamyan ingelijfd bij Taliban-gebied.

,,Als er Pathanen zouden wonen in Bamyan waar de boeddha's staan, zou deze kwestie heel anders liggen. De Taliban voeren religieuze redenen aan om de beelden te vernietigen, maar de beelden vormen al eeuwenlang een belangrijk onderdeel van de culturele identiteit van de Hazara's'', zegt Sarwar Hussaini. Hij is de directeur van CCA, een mensenrechtenorganisatie die zich bezighoudt met Afghanistan.

Of de extremistische Taliban de beelden ook werkelijk hebben kapotgeschoten is onduidelijk. Het gebied is hermetisch afgesloten. Volgens Hussaini willen de Taliban zich niets meer aan de internationale gemeenschap gelegen laten liggen, nu die blijft weigeren het regime te erkennen, en Aghanistan onlangs nieuwe sancties oplegde vanwege de steun van de Taliban aan Osama Bin Laden, de man die wordt verdacht van terreuraanslagen op onder meer Amerikaanse ambassades in Tanzania en Kenia, waarbij honderden doden vielen. Maar, denkt Hassaini, als er Pathanen in Bamyan hadden gewoond, was de huidige opwinding er nooit geweest.

De tegenstellingen tussen de sjiïtische Hazara's en de soennitische Taliban -voor het overgrote deel Pathaan- zijn groot. Veel Pathanen zien zichzelf als de natuurlijke heersers van Afghanistan. De Hazara's bevinden zich volgens de Pathanen aan de andere kant van het etnisch spectrum. Veel Hazara's hebben mongoloïde en Zuidoost-Aziatische trekken. Ze zouden afstammen van soldaten van Djengis Khan en net zo wreed en bloeddorstig zijn.

Hulpverleners hebben meer aandacht voor de acute humanitaire crisis door droogte en oorlog

De Hazara's zien zichzelf weer als het permanente doelwit van Pathaans wangedrag. Ruim een eeuw geleden werden de Hazara-gebieden na veel bloedvergieten onder het centrale gezag van Kaboel gebracht.

Honderd jaar later zijn er nog altijd bloedbaden. De internationale mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch (HRW) rapporteerde enkele weken geleden over een massamoord die plaatsvond in de tweede week van januari, nadat de Afghaanse oppositie na kortstondige successen in de oorlog weer was verdreven uit Yakaolang in de provincie Bamyan. ,,De slachtoffers behoorden tot de sjiïtische Hazara-gemeenschap die door de Taliban wordt beschouwd als niet-moslim en dienovereenkomstig wordt afgestraft. Op zijn minst 170 burgers werden uit hun huizen gehaald en geexecuteerd'', beschreef Human Rights Watch de gebeurtenissen in Yakaolang. De organisatie rapporteerde in de afgelopen vier jaar twaalf massaslachtingen onder duizenden burgers en gevangenen, door zowel Taliban als oppositie.

,,Er is geen enkele poging van de internationale gemeenschap om de daders te berechten.''

Een buitenlandse hulpverlener in Pakistan onderschrijft het laatste HRW-rapport. ,,In Yakaolang was een moordbrigade actief die bestond uit enkele duizenden Taliban, Pakistanen en Arabieren. Een van mijn personeelsleden is vermoord.'' De hulpverlener wil niet met naam genoemd worden. ,,Zelfs als die in een Nederlandse krant staat, ben ik bang voor wraakacties. Hazara's zijn hun leven niet zeker onder de Taliban.'' Volgens hem is overigens de oppositie net zo erg. ,,Een gewonde Taliban-soldaat, die in Yakaolang het ziekenhuis lag toen de oppositie binnenviel, werd in zijn bed geëxecuteerd.''

Volgens Hussaini van CCA is de bevolking uit angst voor verdere represailles grotendeels weggetrokken uit het centrum van Bamyan: ,,De soennitische Taliban willen de toekomst van de Hazara's onmogelijk maken, ook omdat die in opstand blijven komen. In gebieden waar Hazara's de minderheid zijn, mogen ze hun sjiïtische islam niet meer praktiseren. In de rurale gebieden worden ze verdreven, niet alleen met geweld en moorden, maar ook doordat Pathaanse herders, op aandringen van de Taliban-regering, met hun kuddes de landbouwgronden vernielen.''

Stuart Worsley, directeur van Care Afghanistan, is huiverig om de beeldenstorm te verbinden met het etnische conflict tussen Pathaanse Taliban en Hazara's. Toch legt ook hij die relatie: ,,Ik denk niet dat het direct de bedoeling is om het culturele landschap en identiteit van de Hazara's te vernietigen. Het ligt veel breder. De Taliban zien zichzelf als 'puur' in hun opvattingen over islam. Hun houding over de standbeelden reflecteert minachting ten aanzien van andere etnische groepen en van andere religies. De Hazara's hebben én een andere etniciteit én een afwijkende religie. Gecombineerd maakt hen dat voor de Taliban volksvijand nummer één.''

In de Afghaanse gemeenschap en in hulpverleningskringen wordt de golf berichten over de boeddha's met gemengde gevoelens bezien. Worsley: ,,Het is wrang als je het afzet tegen het uitblijven van aandacht voor de gebeurtenissen in Yakaolang.''

Prioriteit voor de meesten is de acute humanitaire crisis ontstaan door droogte en oorlogsgeweld. Volgens Stephanie Bunker van Unocha waar de humanitaire hulp aan Afghanistan wordt gecoördineerd, hebben de VN donorlanden gevraagd om 251 miljoen dollar, maar is tot nu slechts 25 miljoen toegezegd. ,,Een miljoen Afghanen zijn in een bijzonder kwetsbare situatie. Ze lopen het risico te verhongeren.''

Een Afghaanse vluchtelinge in Londen geeft bitter commentaar: ,,Blijkbaar interesseert het de wereld niet dat Afghanen verhongeren en massaal op de vlucht zijn. Laat ze die beelden maar opblazen ook, dan is alles vernield, dan is er niets meer over.''