Beeld in Keukenhof: geval van racisme?

Op een sokkel tussen de tulpen zit ze, de bronzen vrouw van de Keukenhof die onderwerp is geworden van discussie. Het standbeeld van een wulps, naakt en donkergekleurd lijf, met krullend haar en armbanden die verward kunnen worden met ketenen is racistisch, vindt onder meer actiegroep University of Colour.

Dat heeft te maken met het thema dat de bloemententoonstelling dit jaar heeft gekozen: de Gouden Eeuw. "De combinatie van dat onderwerp en het beeld is een belediging voor zwarte vrouwen zoals ik", zegt Jessica de Abreu van New Urban Collective, een studenten- en jongerenplatform voor diversiteit. "Ook de manier waarop ermee wordt omgegaan is disrespectvol. Het symboliseert het koloniale beeld dat Europeanen lange tijd van de Afrikaanse vrouw hebben gehad."

Seksistisch
Op internet circuleren foto's van bezoekers van de Keukenhof, waarop zij poseren, terwijl ze de borsten van het standbeeld vasthouden. "Het werk is niet alleen racistisch, maar ook seksistisch", aldus De Abreu. "In de kunst worden Afrikaanse vrouwen vrijwel altijd naakt afgebeeld, met de nadruk op de borsten. Dit beeld, en het betasten ervan, bevestigt dat wij nog altijd worden gezien als een object, net als in de tijd van slavernij."

Kunstenares Paz Sanz is geschrokken van alle commotie rondom haar werk 'De dromen van vrouwen'. "Ik ben al twintig jaar bezig met dit soort beelden en normaliter krijg ik juist positieve reacties", zegt ze. "Natuurlijk, iedereen mag kunst op zijn of haar manier interpreteren, maar deze benadering kan ik niet begrijpen. Ik word afgekraakt en dat raakt me, omdat ik op een positieve manier de kracht van de pure, prachtige Afrikaanse vrouw wil tonen."

Iedereen
Haar kracht zit vooral van binnen, zegt Sanz. "Daarom heeft ze haar ogen dicht. En ze is naakt omdat ze daardoor iederéén kan zijn, terwijl kleren naar een sociale klasse verwijzen." Voor de kunstenares maakt kleur niet uit, zegt ze, daarom schildert ze sommige van haar Afrikaanse beelden wit.

De Keukenhof benadrukt dat het standbeeld er al vijf jaar staat en niets te maken heeft met het thema. "Er komen hier jaarlijks meer dan een miljoen bezoekers, van alle achtergronden, culturen en religies", zegt woordvoerder Annemarie Gerards. "Daarom houden we ons verre van kunst die aanstootgevend is. Dat is dan ook helemaal niet de bedoeling van het kunstwerk, wat ons betreft geeft het een positief gevoel."

De bloementuin, die in maart van volgend jaar weer open gaat, is niet van plan het bronzen beeld weg te halen. Wel denkt de organisatie over het plaatsen van een informatiebordje, waarop de intentie van Sanz wordt uitgelegd. Nu staat bij het standbeeld alleen de naam van de kunstenaar vermeld.

Dat is onvoldoende, vindt De Abreu. "Het beeld moet weg, het is een verkeerd voorbeeld voor nieuwe generaties." Nu symboliseert het volgens haar de witte 'onschuld', waarbij het bestaan van racisme wordt ontkend. "Het gaat niet om goede bedoelingen van de Keukenhof, maar om de impact."

Machtsverhoudingen
In deze context geeft het kunstwerk van Sanz "blijk van achteloosheid en een gebrek aan historisch besef over de positie en behandeling van zwarte vrouwen in de koloniale tijd". Beter was het volgens haar als er tussen de tulpen een kunstwerk had gestaan dat wél de zwarte kant van de Gouden Eeuw had verbeeld: het pijnlijke slavernijverleden.

De bronzen vrouw illustreert dat de machtsverhoudingen tussen niet-witte en witte Nederlanders nog altijd ongelijk zijn, aldus De Abreu. "We worden niet serieus genomen. Wanneer iets racistisch is, vindt de witte kant vaak dat het heus zo erg niet is. In hun ogen is het alleen de beleving van mensen van kleur. De visie van een wit persoon is in een wit denkbeeld de objectieve realiteit. Bovendien heeft de Keukenhof de controle, wat symbool staat voor de koloniale ongelijkheid."

Negerzoenen, het omstreden paneel op de Gouden Koets en nu het standbeeld: emeritus hoogleraar koloniale geschiedenis Piet Emmer vindt dat het racismedebat af en toe doorschiet. "Alles wordt op een goudschaaltje gewogen, daar word ik soms moe van. Dat die armbanden slavenketenen zouden zijn, lijkt me een beetje vergezocht."

Beperkte blik
Emmer vraagt zich af of "dat vastbijten in de discussie niet verhindert dat zwarte mensen kijken naar andere factoren waardoor zij vaker onderin de samenleving zitten. Natuurlijk is er discriminatie op de arbeidsmarkt. Maar er zijn ook meer zwarte eenoudergezinnen dan witte, wat de lagere inkomens deels verklaart."

Toch denkt Emmer dat de ophef over het standbeeld het racisme uiteindelijk doet verminderen. "In navolging van Amerika gaan Nederland en andere Noord-Europese landen momenteel door een fase van emancipatie. De discussie slaat soms door, maar dat is niet erg. Het maakt anderen bewust van de problemen."