Auteurs van eindversie Oude Testament zijn niet wie we dachten
Wat nu bekend staat als de oudste definitieve versie van het Oude Testament, blijkt dat niet te zijn. Een Nederlandse oudtestamenticus is gestuit op een boekrol die nog veel ouder is.
De boekrol bevat een fragment van de 'eindversie' van het bijbelboek Exodus, stelt Paul Sanders van de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam. De rol is minimaal twee eeuwen ouder dan alle andere handschriften met de eindversie. Sanders beschrijft zijn bevindingen in de nieuwe editie van het Journal of Hebrew Scriptures.
Wat heeft u precies ontdekt?
Sanders: "Ik heb de boekrol zelf niet ontdekt; hij is door de eeuwen heen waarschijnlijk een aantal keren verhandeld, heeft een tijd in Amerika doorgebracht en ligt sinds enkele jaren in het Israël-museum in Jeruzalem. Een paar jaar geleden is hij gedateerd op de zevende of de achtste eeuw. Het is heel opmerkelijk dat er nog nooit eerder werk van is gemaakt, want de tekst is tot op de letter gelijk aan de tekst die alom wordt gezien als de eindversie van het Oude Testament. En die stamt uit de negende eeuw."
Het Oude Testament is dus eerder afgerond dan we dachten?
"Ja. Van alle bijbelteksten bestaan veel verschillende versies. De teksten werden eeuwenlang overgeschreven. Vaak veranderde de verhaallijn of kwamen er nieuwe passages bij. Zo was het boek Jeremia in de eerste eeuw voor Christus vrij dun. In latere versies zijn er hoofdstukken bij geschreven.
In de negende eeuw besloten joden in Tiberias, in het huidige Israël, dat het klaar moest zijn met die mutaties. Dat het tijd was om hun heilige boek definitief te maken. Bijbelwetenschappers gaan er tot op de dag van vandaag vanuit dat de joden de versie die ze uitriepen tot eindversie, zelf nog herschreven hadden. Dat blijkt dus niet het geval: ze gebruikten een reeds bestaande versie en schreven die over. Hun brontekst was destijds minstens twee eeuwen oud. En misschien ouder. Want wie zegt dat de tekst die ik heb onderzocht niet ook een overschrijfsel is?"
Wat zegt die vondst precies over het Oude Testament?
"Dat de tekst van het Oude Testament minder lang ter discussie heeft gestaan dan we dachten. Natuurlijk, in de eeuwen voor en na Christus werden de teksten veel overgeschreven en aangepast. Maar dat proces hield dus niet pas op in de tiende eeuw, maar uiterlijk in de zesde of zevende."
"Bovendien is het op zich al bijzonder dat we een oudtestamentische tekst uit die periode rijker zijn. Er zijn bijbelteksten gevonden uit allerlei eeuwen, maar uit de periode 100 tot 900 na Christus hebben we bijna niets. Die 'stille periode' wordt onderwezen aan iedere theologiefaculteit en moet nu dus worden bijgesteld. Niet 100 tot 900 na Christus, maar twee tot drie eeuwen korter."
Die twee eeuwen maken toch niet zo veel verschil?
"Voor leken niet. Je kunt bijvoorbeeld niet zeggen dat de teksten nu veel betrouwbaarder zijn, want er is nog steeds eeuwenlang aan gesleuteld. Maar deze vondst geeft ons wel een duidelijker beeld van de geschiedenis van het jodendom. De joodse orthodoxie, het idee dat Gods woord vaststaat en dat het niet veranderd mag worden, is dus minstens twee eeuwen ouder dan we dachten en mogelijk nog veel ouder.
De definitieve versie van het Nieuwe Testament werd vastgelegd in de vierde eeuw. Keizers wilden na het invoeren van het christendom als staatsgodsdienst duidelijkheid hebben. Ik kan me goed voorstellen dat joden toen ook hebben besloten om hun teksten definitief te maken. Ja, dat is wat speculatief. Maar de tekst zelf is dat niet. Die komt letterlijk overeen met de versies die we al hadden. Daar ben ik heel zeker van. Ik heb ze tot op de millimeter bestudeerd."
