Asscher: 'Er is wegwerparbeid ontstaan'

Als werk de goedkoopste factor wordt waardoor je telkens maar weer mensen uit armere landen hier naar toe moet halen, en die werknemers onder de minimumnormen betaalt, holt dat niet alleen de bescherming van deze werknemers uit maar ook de waarde van werk zelf", zegt minister Lodewijk Asscher van sociale zaken en werkgelegenheid. Hij vindt dat de arbeidsverhoudingen de afgelopen decennia krom zijn getrokken. Hij wil dat repareren: "De waarde van werk terugbrengen", noemt hij dat.

Wat is uw drijfveer?
"Ik geloof ten diepste dat mensen de behoefte hebben om gezien en gekend te worden. De doelen die ik heb gesteld als minister hebben daar allemaal mee te maken. Als je je werk verliest, verlies je meer dan je inkomen. Dan verlies je ook zelfvertrouwen, het vermogen om je kinderen wat mee te geven, de mogelijkheid om risico's te durven nemen in het leven, om kans te zien je te ontplooien. Veel van wat er mis is in de huidige samenleving heeft daarmee te maken. Mijn prioriteiten gaan over mensen echt werk geven; niet als een nummer gezien worden, maar de waarde van goed werk terugbrengen."

Wat is goed werk?
"Ik ben heel kritisch op elementen van de flexibilisering. Flexibiliteit is goed voor de economie. Het ging mis toen het de standaard werd. Eerst hadden mensen een tijdelijk contract en kwam er daarna een betere aanbieding, maar dat laatste is verdwenen. En dat moet terug. Het moet wel de moeite waard zijn voor een werkgever en daarover hebben wij afspraken gemaakt in het sociaal akkoord. Vroeger was flexibele arbeid duurder dan iemand vast in dienst nemen omdat je ook betaalde voor iemands onzekerheid. Dat is niet meer zo. Er is wegwerparbeid ontstaan. Als je dat combineert met de misstanden in de arbeidsmigratie, dan gaat het wel ver. In de Eemshaven betaalt een onderaannemer Roemeense betonvlechters vijf euro per uur. Dat is onaanvaardbaar. Een andere prioriteit is arbeid en zorg. Mensen die zich in hun werk kunnen ontplooien en daarnaast zorg voor hun kinderen of hun naaste kunnen bieden, hebben een sterkere band met hun werk. Zij ervaren meer respect en zullen minder snel uitvallen, met een burn-out of een ander probleem.

"Als wethouder in Amsterdam probeerde ik de scholen te verbeteren, maar het kwam er natuurlijk op neer dat je leerkrachten hun werk goed moest laten doen. Dat is niet alleen maar complimenten geven, maar hen daarin volwaardig serieus nemen. Afgelopen week was ik in een aluminiumsmelterij in Groningen. Zware industrie. De mensen daar vertellen trots over hun werk en het gevecht dat zij hebben geleverd om het bedrijf te redden. Zij hebben een enorme binding met hun vak en het bedrijf. Die leraar en die man in de smelterij hebben gemeen dat zij gerespecteerd willen worden."

U schrijft in uw Kamerbrief van een maand geleden over het sociaal akkoord dat er excessen zijn ontstaan. Wat is er mis?
"De bedreigingen zijn evident. Mensen kunnen worden vervangen door werknemers die goedkoper en niet beter zijn. Misschien wordt het bedrijf overgenomen door een private equity-bedrijf dat arbeid enkel ziet als een kostenpost. Die mensen werken bij een winstgevend bedrijf, maar op het hoofdkantoor wordt besloten de productie te verplaatsen. Zo werkt het kapitalisme, je kunt er niks aan doen, maar het effect op de mensen is gigantisch. Ik ken ook jongens die op een nul-urencontract werken en maar moeten afwachten of ze wat verdienen. Daarmee bouw je niks op en daaraan kun je weinig trots ontlenen."

Schijnconstructies
Asscher kwam een maand geleden met een 'actieplan' tegen schijnconstructies. Hij signaleert dat bedrijven soms de arbeidskosten drukken door onder de minimumlonen te betalen, postbusfirma's op te zetten en geen sociale premies te betalen. Onder meer extra controles moeten de ontduiking van de regels tegengaan. Een flexibele arbeidsmarkt vindt Asscher prima maar volgens hem is het evenwicht tussen vaste werknemers en flexwerkers zoek. Hij komt met voorstellen om de positie van werknemers met een tijdelijk contract te verbeteren.

"Het werk van zijn waarde ontdoen is een van de sluipende bedreigingen van de samenleving", zegt Asscher. "De Wiardi Beckmanstichting heeft onlangs de belevenissen van een aantal werknemers prachtig opgeschreven. Het werk van een schoonmaakster wordt openbaar aanbesteed en zij heeft nog maar negentig seconden per klaslokaal. Een klas waar zesjarigen zitten, krijg je niet in negentig seconden schoon. Zij ruimt snel zichtbaar vuil op. Dat is frustrerend. In een hotel gaat het anders, zo valt te lezen. Daar luistert de werkgever: de kamermeisjes doen zwaar werk en mogen samen de kamers doen. Dat maakt het werk lichter en het is leuker. Ik vind het een mooie passage in het regeerakkoord dat we op de departementen de schoonmakers op termijn weer in dienst gaan nemen omdat het dan weer mijn collega's zijn en zij niet anoniem op afstand staan. Het is werk en dat werk moet gedaan worden en het mag gezien worden.

"Toen ik wegging uit Amsterdam lag er op mijn bureau een afscheidskaart van de vrouw die mijn kamer altijd schoonmaakte. Daar had ik een band mee opgebouwd. Die leende wel eens een boek van mij. Daar klets je mee aan de randen van de dag en Ciska, zo heet zij, wenst mij op die kaart toe dat ik mijn best doe in Den Haag." Asscher staat op en haalt de kaart van zijn bureau. "Ik dacht: die neem ik mee naar Den Haag."

Wat betekent respect?
"Als je mensen niet ziet, als je ze negeert, haal je iets af van hun wezen, hun menselijkheid. Als je je baan verliest wordt meer van je afgenomen dan je baan. Het kan mensen in de ziel raken. Toen de begroting van Sociale Zaken werd behandeld, stonden bloembinders voor de deur. Zij waren ontslagen, vervangen door Poolse flexwerkers. Dat moeten we veranderen. Het gaat niet om het woord respect. Respect is straattaal geworden. Het gaat om menselijke waardigheid. Dat je ziet en waardeert wat een agent en leraar doet."

De overheid bezuinigt waardoor mensen hun werk verliezen. Mensen moeten soms werken met behoud van uitkering. Wat is de taak van de overheid?
"Samen met werkgevers en werknemers moet de overheid ervoor zorgen dat mensen van werk naar werk worden geholpen. De grootste mentale verandering in deze tijd is dat er in mensen wordt geïnvesteerd, zodat zij productiever worden, maar ook kansrijk op de arbeidsmarkt. Zodat ontslagbescherming verandert in het recht op werk en het recht om zich te ontplooien. De moeilijkheid daarbij is dat de overheid geen werk kan maken. Dat moeten de bedrijven doen."

Oost-Europese fictie
"Niemand kan mensen een garantie geven op een baan voor het leven. Dat is een Oost-Europese fictie die nooit heeft gewerkt. Als je mensen spreekt die hun baan zijn kwijtgeraakt, is dat ook niet hun grief. Zij zijn boos als ze gedumpt zijn en vervangen door goedkopere werknemers. Er is een verwijt als er nooit in ze is geïnvesteerd of als er nooit naar ze is omgekeken. En opeens vliegen ze eruit. Het gevoel van een huwelijk dat kapotgaat en één van de twee zegt: ik heb je nooit leuk gevonden. Er is een grief als men het idee heeft: dit had niet gehoeven. Maar op het moment dat het werk ophoudt en iemand wordt geholpen om een andere plek te vinden dan voelen mensen zich niet in de steek gelaten. Zo moet de overheid dat doen."

Samen met Instituut Gak organiseert Trouw vandaag een symposium over Respect & Werk. Tijd: 10.00-15.00 uur (inloop vanaf 09.30 uur).

Locatie: Aula, Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht.

Toegang is gratis.