Antieke filosofie als zielzorg

In zijn studietijd leed Jules Evans (34) aan angstaanvallen, sociale fobie en depressieve gevoelens. Hij overwon deze problemen met behulp van cognitieve gedragstherapie en ontdekte dat deze methode gebaseerd is op ideeën uit de klassieke filosofie.

Zijn boek 'Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties' is het resultaat van een jarenlange studie naar het denken van de klassieke filosofen over het goede leven. Het is ook een zoektocht naar hoe mensen deze filosofie tegenwoordig benutten in hun leven: brandweerlieden, militairen, een astronaut, gevangenen, anarchisten, politici en huisvrouwen. Evans bezocht ook bijeenkomsten van mensen uit de stoïcijnse richting, Epicurische communes, een Platoonse sekte in Londen en een conferentie van sceptici in Las Vegas. De mix van theorie en praktijk levert een intelligent en inspirerend boek op.

Waarom kan de klassieke filosofie de kwaliteit van ons leven verhogen?
"In de antieke wereld werd filosofie breder opgevat dan tegenwoordig. Het werd gezien als een vorm van therapie. Socrates hield zijn leerlingen voor dat filosofie je leert hoe je moet zorgen voor je ziel; de Romeinse staatsman Cicero noemde filosofie een medicijn voor de ziel.

"De stoïcijn Epictetus benadrukte dat niet de gebeurtenissen als zodanig maar onze gedachten erover lijden veroorzaken. Onze emoties worden namelijk sterk bepaald door onze manier van denken. We zijn ons daar echter vaak niet van bewust. Socrates stelde dat we door het leven slaapwandelen. Hij probeerde zijn tijdgenoten over te halen om rationeel en intelligent na te denken over hun waarden door het stellen van vragen. Cognitieve gedragstherapie gebruikt dezelfde technieken. Uitgangspunt is dat als je overtuigingen je ziek maken, je op een andere manier kunt leren denken."

Kunt u een voorbeeld geven?
"Ja, het is net uit tussen een vriendin van me en haar vriend. Ze kan denken: hij was geweldig, het is mijn fout, ik was het niet waard om van te houden en dit zal me altijd overkomen in relaties. Die manier van denken veroorzaakt maximale pijn. Of ze kan denken: het is niet iemands fout, hij was niet perfect, er is vast iemand anders die beter bij me past en ik kan de gevoelens van een ander persoon nou eenmaal niet beheersen. Dan voel je minder pijn.

"De stoïcijn Epictetus zegt: als je je vrouw en kinderen omarmt, bedenk dan: 'Een sterveling, meer niet geef ik een kus'. Komt die ooit te overlijden, dan raak je niet overstuur."

Zo onthecht kan toch niemand zijn?
Glimlacht: "Tja, Epictetus was ongetrouwd en kinderloos. Veel mensen vinden die zinnen een beetje eng en te koud. Maar ook andere religieuze leermeesters gaan ver: Boeddha verliet vrouw en kind, Jezus zei tegen zijn moeder dat hij geen ouders had. Omdat ze zo toegewijd zijn aan het idee waar ze voor staan, gaan ze veel verder dan jij en ik zouden willen gaan.

"Persoonlijk zou ik het compleet onthecht zijn van wereldse zaken niet nastreven. Het is dapperder om het risico te nemen dat je hart zal breken. Ook zou ik het ervaren van sterke of negatieve emoties niet willen missen. De ideeën van Aristoteles spreken me meer aan, hij heeft het over gepaste woede en verdriet. Maar de stoïcijnen hebben zeker nuttige ideeën over dat we niet te zeer gehecht moeten raken aan dingen die kunnen verdwijnen.

"Als je namelijk gefixeerd bent op iets dat buiten je controle ligt, dan zul je er meer onder lijden wanneer het wegvalt. Als je hele zelfwaardering van de waardering van een ander mens afhangt, of van je rijkdom of fraaie uiterlijk, dan is het verlies daarvan een ramp. In plaats van je slaaf te maken van zaken die buiten je liggen, moet je innerlijke kracht ontwikkelen."

Hoe doe je dat?
"Socrates gebruikt voor zelfwaardering de metafoor van pottenbakkersklei op een draaischijf. Als je die aan de buitenkant zet, spat hij alle kanten op. Je moet hem in het midden zetten. Dat doe je door innerlijke waarden te ontwikkelen.

"De Grieken begrepen bovendien hoe belangrijk het is om je levensovertuiging om te zetten in gewoontes door middel van praktische oefeningen en het ontwikkelen van zelfdiscipline. Bijvoorbeeld door dagelijks in een dagboek te schrijven voor zelfreflectie, of door gebruik te maken van de kracht van herhaling. Zo kun je een tekst op de muur zetten, zodat je die iedere dag ziet. Of je kunt een handboekje meenemen om in te lezen in stressvolle situaties. Dat is geen hersenspoelen, want je kiest de inhoud zelf."

Is moderne filosofie te academisch?
"Ja, als je filosofie ziet als iets dat zich afspeelt in bibliotheken en lezingenzaaltjes wordt het een beetje ridicuul. Filosofie zou moeten gaan over het leven, het moet een conversatie zijn, in plaats van dat een expert inzichten leert aan het onwetende publiek.

"Ik heb een expert in stoïcisme ontmoet die daar drie boeken over heeft geschreven, maar dacht dat het niet veel praktische waarde had. Hij bestudeert het, maar gebruikt het niet. Voor mijn boek heb ik meerdere mensen ontmoet die zeiden dat hun leven gered is door de filosofie. Zij staan veel dichterbij hoe de Grieken daarover dachten.

"De humanist en scepticus Paul Kurtz is mijn favoriete academische filosoof. Hij startte de sceptische beweging, omdat hij misleidende en irrationele overtuigingen, zoals astrologie en New Age, wilde ontzenuwen en kritisch en rationeel denken wilde verspreiden. In Groot-Brittannië bestaan nu veertig groepen 'sceptici in de pub', naast groepen 'sceptische drinkers' die proberen onjuiste gedachten te ontmaskeren."

Biedt een rationeel wereldbeeld mensen wel troost?
"Ja, zeker. De Grieken vonden troost in het ontwikkelen van een kosmisch bewustzijn. Ze mediteerden op het heelal en deden visualisatieoefeningen waarbij ze zichzelf zagen oprijzen vanuit hun huis, straat, land en planeet om de aarde van een afstand te zien. Cicero beschrijft zo'n oefening in de droom van de Romeinse generaal Scipio.

"Door uit te zoomen ontwikkel je een breder perspectief. In plaats van dat je van een molshoop een berg maakt, moet je proberen om van een berg een molshoop te maken. Dan lijkt waar je je ook zorgen over maakt onbetekenend.

"Filosofieën als epicurisme en stoïcisme bieden troost zonder dat je hoeft deel te nemen aan allerlei rituelen waarin je niet gelooft. De meeste mensen die ik interviewde geloven niet, maar hebben behoefte aan iets waaruit ze kracht kunnen putten in het leven en zoeken naar een moreel kompas. Maar je kunt ook christen zijn en je aangetrokken voelen tot de ideeën van de stoïcijnen of Plato. Seneca werd bijna beschouwd als een heilige in de Middeleeuwen. Socrates werd in de islam ook als profeet beschouwd. De Griekse filosofie is wat de Europese en islamitische cultuur delen."

Filosofie voor het leven en andere gevaarlijke situaties. Jules Evans, uitgeverij Ten Have, ¿19,95.

Wie is Jules Evans?
Jules Evans (1977) studeerde Engels in Oxford en werd freelance journalist. Hij werkte enkele jaren in Rusland. 'Philosophy for Life and Other Dangerous Situations' is zijn eerste boek. Het verschijnt in vijftien landen.

Evans werkt bij het Queen Mary Centre for the History of Emotions van de Universiteit van Londen. Daar schrijft hij een blog: http://tinyurl.com/d7xmhnr

Ook verzamelt en onderzoekt hij er filosofiegroepen wereldwijd, zie: www.thephilosophyhub.com. Evans is betrokken bij de London Philosophy Club. Zijn eigen website: www.philosophyforlife.org.

undefined