Interview
Angst voor nog meer repressie in Turkije
Oud-Europarlementariër Joost Lagendijk is kritisch over de Turkse president Erdogan. Maar een coup is niet de manier om hem weg te krijgen, zegt Lagendijk telefonisch vanuit zijn huis op een eiland voor Istanbul - hij woont al jaren in Turkije. "Mensen zoals ik, die Erdogan niet zien zitten, lopen nu met een kater. Erdogan komt versterkt uit deze strijd, en ik ben bang dat er nu nog meer repressie komt."
Zag u de coup aankomen?
"Nee, en bijna niemand zag dat. De teneur is hier juist andersom. De eerste tien jaar heeft de AKP, de partij van Erdogan, enorm haar best gedaan de rol van het leger terug te dringen. Dat was mede op aandringen van de Europese Unie. Dat ging hardhandig, en dat verslechterde de relatie tussen het leger en Erdogan. Het leger is het bastion van het oude denken over een strikte scheiding tussen kerk en staat, zoals in Frankrijk. Erdogan staat voor een meer Angelsaksische benadering, hij staat bij voorbeeld een hoofddoek op de universiteit toe."
"Maar de regering, en aan de andere kant het leger, kunnen het steeds beter met elkaar vinden. Dat komt omdat ze een gemeenschappelijke vijand hebben: de Koerdische PKK. In het Zuid-Oosten van Turkije is er veel geweld tegen Koerden, het leger en de regering trekken samen op."
Erdogan zegt dat zijn vijand, de geestelijke Gülen, vanuit Amerika de coup leidt. Denkt u dat ook?
"Dat is de officiële verklaring, maar ik vind dat moeilijk te geloven. Ik kan me niet voorstellen dat er nog zoveel aanhangers van Gülen in het leger zitten. Het leger heeft niks met hem of met andere gelovigen op. Tientallen militairen zijn uit hun functie gezet omdat hun vrouw een hoofddoek droeg en in heel Turkije is een zuivering geweest van Gülen-sympathisanten. Maar goed, het kan, dat er desondanks toch nog aanhangers van hem in het leger zaten."
Wat zou een andere verklaring kunnen zijn?
"Dat is het probleem, ik heb geen betere verklaring. De top van het leger heeft zich meteen tegen de coup gekeerd. En in de samenleving is er vrijwel geen steun voor. Ik neig ernaar dat het een soort kamikaze-actie is geweest van een deel van het leger. Een wanhoopscoup. Als je achteraf kijkt is die klungelig, amateuristisch opgezet. Dat voedt de gedachte dat het komt van mensen die om onopgehelderde redenen iets hebben tegen Erdogan. Het is nevelig, het kan, het zou een mix kunnen zijn van Gülen-aanhangers en een paar mensen die terug willen naar de strikte scheiding tussen kerk en staat."
Versterkt deze mislukte coup de positie van Erdogan, of wordt hij er zwakker door?
"Nee, het is zeker zo dat dit Erdogan sterker maakt. Hij is als grote winnaar naar voren gekomen. Hij zegt dat er een aanslag op hem is gepleegd, dat is nog niet bewezen. Maar hij is wel de dans ontsprongen, hij heeft mensen opgeroepen de straat op te gaan. Dat is redelijk massaal gebeurd. Hij is dus de man die zich nu afficheert als iemand die korte metten heeft gemaakt met de onruststokers."
Wat gaat Erdogan met die verstevigde positie doen?
"Ik ben bang dat er een nieuwe ronde komt van repressie tegen iedereen die het niet eens is met Erdogan. En hij wil een presidentieel systeem waarin er meer macht ligt bij de president. Ik denk dat hij dat er nu snel doorheen wil duwen."
Er zijn vandaag honderden militairen opgepakt. Hoe weet de regering zo precies wie ze moet hebben?
"Ja, dat maakt heel wantrouwend. Soldaten die bij de brug over de Bosporus waren, zijn wel te traceren. Maar er zijn er veel meer opgepakt. De regering zegt dat er een lijst is gevonden waarop staat wie wat zou gaan doen, maar dat lijkt me niet erg waarschijnlijk, dat dat precies is genoteerd. Turkije is het land van de samenzweringstheorieën, en dit voedt het verhaal dat het allemaal doorgestoken kaart is, dat aanhangers van Erdogan binnen het leger hierop hebben aangestuurd. Ik zeg niet dat ik dit geloof, maar als je ziet hoe amateuristisch die coup is opgezet en hoe goed het Erdogan uitkomt, dan maakt dat wel argwanend."
U bent altijd heel kritisch geweest over Erdogan, u vindt hem een autoritaire leider. Had u liever gewild dat hij van zijn troon was gestoten?
"Een van de opvallende dingen van de afgelopen uren was dat veel van het verzet tegen de staatsgreep komt van mensen die de coup niet zien zitten, maar ook Erdogan niet zien zitten. Ook al vind je Erdogan een ramp voor Turkije, een militaire coup kan niet de manier zijn om veranderingen erdoor te krijgen. Dus zowel de aanhangers van de AKP als de tegenstanders hebben deze coup veroordeeld. En daar hoor ik zelf ook bij."
De conclusie is dus: Erdogan staat er beter voor dan voor de coup. Hoe is dat voor u als criticus?
"Dat is de kater die veel anti-Erdogan mensen nu hebben. Diegene die ze niet zien zitten komt versterkt uit de strijd, en de angst voor repressie neemt toe."
