Analyse / Succes van oude volkspartijen is meer dan een hype
DEN HAAG - Als de Eerste Kamer wordt afgeschaft, zullen alleen de boden erom treuren, zei het liberale kamerlid Visser van IJzendoorn in 1918. Daarmee herhaalde hij op sarcastische wijze de woorden van zijn politieke aartsvader Thorbecke uit 1848, dat de senaat 'zonder grond, zonder doel' is. We leven nu in 2003 en de Eerste Kamer is er nog steeds. Sterker nog, de politieke krachtsverhoudingen in dit huis stonden gisteren centraal bij de verkiezingen voor de provinciale staten. Misschien is daaraan te danken dat de opkomst iets hoger was dan vier jaar geleden, toen Paars nog regeerde. De strategie van de politieke leiders van PvdA, CDA en VVD om aan deze verkiezingen de nationale machtsvraag te koppelen heeft dus gewerkt.
De christen-democraat Balkenende en de sociaal-democraat Bos toonden zich dan ook 'zeer tevreden', zowel over het resultaat van hun partijen als over de verworven meerderheid in de Eerste Kamer. Allebei zeiden ze dat het resultaat de formatie van een kabinet vergemakkelijkt. De uitslag bevestigt de trend die de kiezers bij de Tweede-Kamerverkiezingen lieten zien: een breed vertrouwen in twee traditionele volkspartijen, keine Experimente naar het gevleugeld woord van de vroegere Duitse bondskanselier Konrad Adenauer, een keuze voor redelijkheid en gematigheid.
VVD-leider Zalm noemde de verrassende comeback van de PvdA na de verpletterende nederlaag vorig jaar mei 'een hype'. Hij denkt, met andere woorden, dat het herwonnen vertrouwen zo weer kan vervliegen. Hij heeft in zoverre gelijk dat de PvdA onder Bos nog moet laten zien wat ze waard is. Ook het leiderschap van de nieuwe man moet nog vorm en gewicht krijgen. Een eerste testcase zal straks het ontwerp-regeerakkoord zijn. Tegelijk is duidelijk dat voor de liberale leider de druiven zuur zijn. Ook hij heeft zijn best gedaan de statenverkiezingen een nationale dimensie te geven (hou PvdA en CDA van een meerderheid in de senaat af), maar daarmee heeft hij onvoldoende kiezers in beweging gebracht. Het resultaat van de VVD was ietsje beter dan op 22 januari, maar het houdt niet over.
De VVD leek acht jaar terug onder aanvoering van de Amsterdamse koopman Bolkestein door te breken naar de positie van dominante partij in de Nederlandse politiek. Bij de statenverkiezingen van 1995 brak de partij voor het eerst met groot succes in bij de traditioneel linkse kiezers. Ze werd de grootste bij deze verkiezingen en veroverde in de senaat bijna een derde van de zetels. De omvang is nu, zowel in de Tweede Kamer als in de senaat, weer teruggebracht tot een vijfde. Ook het leiderschap van Zalm moet zich nog verder ontplooien, maar hij benadert vooralsnog niet het profiel dat de liberale huishistoricus Vonhoff in 1998 bij de vijftigste verjaardag van de partij van de ideale VVD-leider schetste: 'een hyperintelligente boer Koekoek met moreel verantwoordelijkheidsgevoel die de taal van de massa spreekt'.
Het nieuwe succes van de PvdA en het CDA gaat ook nu weer ten koste van de kleine satellietpartijen. GroenLinks verloor fors, de SP verdubbelde zich, maar samen verloren ze ten opzichte van de PvdA terrein. De ChristenUnie kreeg opnieuw een dreun te verwerken. Deze politieke bundeling op het orthodox-protestantse erf heeft nog niet gebracht wat ervan werd verwacht. De calvinistische uitstraling van het CDA onder Balkenende lijkt de unie flink parten te spelen. D66 zakt weer wat verder weg. De partij heeft na het echec van Paars zelfs niet meer de fut haar oude erfenis van staatkundige hervormingen op te pakken en uit te dragen. Daartoe behoorde ook de geest waarin Thorbecke en Visser van IJzendoorn al in een ver verleden voor afschaffing van de overbodige Eerste Kamer pleitten. Maar D66-aartsvader Van Mierlo was gisteravond op het Boekenbal.
