Analyse Niod-rapport / Kok moet zich uitvoeriger verantwoorden
De politieke angel in het Niod-rapport 'Srebrenica' is het zinnetje 'dat minister-president Kok evenmin als zijn voorganger Lubbers zwaar inzette op zijn regiefunctie in het Joegoslavië-dossier'. De constatering kan Kok in de laatste dagen van een politieke loopbaan die zestien jaar omvat nog ernstig in de problemen brengen. ,,Ik kan iedereen recht in de ogen kijken'', zei hij gisteren in een eerste reactie op het Niod-rapport. Maar met dat rapport ligt de vraag op tafel of hij wellicht meer had kunnen en meer had moeten doen.
De ironie is dat Niod-directeur Blom en zijn onderzoekers met hun waarneming niet direct een politieke waardering over het optreden van Kok en zijn voorganger hebben willen uitspreken. Integendeel. Ze gaven gisteren aan dat de rol van de premiers op de achtergrond past in de typische Nederlandse bestuurscultuur.
Vanuit die visie relativeerden Kok en Lubbers zelf drie jaar geleden hun verantwoordelijkheid voor de nasleep van de Bijlmer ramp. Ze maakten zich voor de parlementaire-enquêtecommissie als het ware zo klein mogelijk om te rechtvaardigen dat de afwikkeling nooit in het kabinetsberaad aan de orde was geweest. Die relativering is moeilijk in verhouding te brengen tot grote en dramatische gebeurtenissen en de statuur die de premier in de Nederlandse politiek heeft verworven. Dat probleem doet zich inzake het drama-Srebrenica, de grootste massamoord na de Tweede Wereldoorlog, in nog sterkere dimensies voor.
Blom en de zijnen voeren aan dat Kok 'zeker betrokken was bij de problemen, ook persoonlijk'. De premier bevestigde dat prompt door andermaal te verklaren dat alles wat er met Srebrenica heeft te maken hem emotioneel raakt. Hij toonde zijn betrokkenheid al in 1995 toen hij, tegen het advies van minister van buitenlandse zaken Van Mierlo in, met de kroonprins naar Zagreb reisde om 'de jongens en meiden' van Dutchbat op te vangen. Kok heeft het ook altijd, dwars tegen de beeldvorming in, voor de blauwhelmen opgenomen. Maar juist nu het Niod de militairen van Dutchbat rehabiliteert, werpt dat een des te scherper licht op de politieke verantwoordelijkheid voor hun uitzending en optreden in de enclave en voor de verguizing die het bataljon in de afgelopen zeven jaar ten deel viel.
Hij was dan wel sterk persoonlijk betrokken, in de beleidsvorming en -uitvoering bleef Kok volgens het Niod 'meer nog dan Lubbers op de achtergrond'. De onderzoekers voegen daar aan toe dat er nadat de besluitvorming over de uitzending was afgerond 'ook minder aanleiding was tot een actieve rol'. Deze constatering riep in Den Haag al direct vragen op. Minister Voorhoeve van defensie stelde kort na zijn aantreden in de zomer van 1994 na een bezoek aan de enclave vast dat Dutchbat bezig was met een 'onuitvoerbare missie', maar hij kreeg nadien klaarblijkelijk weinig steun van Kok en Van Mierlo om in de situatie verbetering te brengen. Voorhoeve wilde steun voor Duchtbat uit een ander Navo-land, maar dat lukte niet. Volgens het Niod kon Nederland in de internationele diplomatie weinig gewicht in de schaal leggen.
De afgelopen jaren is herhaaldelijk geconstateerd dat de rol van de Nederlandse premier op het internationale toneel sterk is toegenomen. Maar in die cruciale periode bleven gunstige resultaten hoe dan ook uit en modderde Voorhoeve in zijn eentje voort. Dat veranderde volgens het Niod na de val van de enclave, 'maar zelfs toen was het overwegend Voorhoeve die het beleid in handen had'.
Blom en de zijnen zeggen het omzichtig maar in al deze constateringen ligt stevige kritiek op Kok en Van Mierlo besloten. Daarop past een uitvoeriger verantwoording van de minister-president dan de ontboezeming 'dat hij iedereen nog recht in de ogen kan kijken'. Hij zal, zoals het kamerlid Van Middelkoop zei, 'nog één grote daad van staatsmanschap moeten neerzetten'.
