Alternatief voor detentie gloort

Het protest tegen het vastzetten van asielzoekers zwelt aan. Sinds gisteren zijn niet alleen op Schiphol maar ook in Rotterdam asielzoekers in hongerstaking. Het zal de groep op Schiphol niet snel genoeg gaan, maar er is een kans dat er dit jaar een humaner alternatief komt voor de omstreden gevangenis aan de grens, waar deze actievoerders mee te maken hebben.

De hongerstaking van bijna een week in het grensdetentiecentrum van Schiphol werd gisteren enigszins getemperd; tien van de negentien asielzoekers die voedsel weigerden zetten de actie voort. Eén man is opgenomen in een ziekenhuis in Den Haag.

Maar tegelijkertijd startte in Rotterdam dus een groep van zestig asielzoekers aan een nieuwe hongerstaking. Hun protest richt zich tegen de in hun ogen inhumane vreemdelingendetentie.

De kern van het protest van de asielzoekers op Schiphol, is dat zij zich ongelijk behandeld voelen. Sommigen van de ruim 250 gedetineerden zitten al zes maanden gevangen in het kader van de 'gesloten verlengde asielprocedure'. Asielzoekers die over land Nederland binnenkomen, mogen na een eerste afwijzing de afloop van hun procedure afwachten in een gewoon asielzoekerscentrum, in relatieve vrijheid.

De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en VluchtelingenWerk Nederland, die onlangs aanvoerden dat het gevangen zetten van asielzoekers op Schiphol strenger is dan internationale regels voorschrijven, hopen dat VVD-staatssecretaris Teeven bijdraait. Die kans is zeker aanwezig.

Teeven beloofde vorige maand in het Kamerdebat over de zelfmoord van de Rus Dolmatov in een vreemdelingencel dat hij gaat bekijken of zijn 'streng-maar-rechtvaardig-beleid' hier en daar humaner kan.

Volgens een woordvoerster op zijn ministerie kan dat in theorie ook betekenen dat de staatssecretaris komt met 'alternatieven' voor de grensdetentie, waarin deze hongerstakers nu vastzitten. Teeven had het in het Kamerdebat over 'een meldplicht' als alternatief voor het langdurig vastzetten. Voor de zomer komt hij met zijn visie op een humanere aanpak in de vreemdelingenketen.

De staatssecretaris staat onder druk van de Tweede Kamer. GroenLinks, D66 en ook coalitiepartij PvdA klagen al langer dat binnenkomende asielzoekers vaak te lang worden vastgezet. Linda Voortman (GroenLinks) wil niet wachten tot de zomer en eist direct na het meireces een debat om de Schiphol-detentie in deze vorm af te schaffen. Marit Maij (PvdA) is iets terughoudender, maar ook zij is tegen de langdurige vrijheidsberoving op de luchthaven: "Mensen zitten daar vaak te lang vast. Als we het humaner willen, dan moet hier verandering in komen."

Wanneer Teeven straks komt met een alternatief voor de vreemdelingenbewaring aan de Schipholgrens, dan wijkt hij af van voorgaande staatssecretarissen zoals Gerd Leers. Die stelde dat de detentie nu eenmaal verplicht is in de afspraken tussen de Europese Schengenlanden. Die zouden ook bepalen dat kansloze asielzoekers moeten worden vastgezet bij binnenkomst aan een buitengrens, zoals Schiphol. Maar UNHCR en VluchtelingenWerk Nederland bestrijden dat.

'Geen enkel Europees land is verplicht asielzoekers vast te zetten'
"Absurd" noemt Michael Flynn, coördinator van het Global Detention Project, de uitleg van de Nederlandse regering bij de detinering van alle asielzoekers die aankomen op Schiphol. Het kabinet voelt zich vanwege afspraken uit het Schengenakkoord verplicht om te voorkomen dat vreemdelingen toegang krijgen tot het Schengengebied en dus ongestoord verder kunnen reizen door Europa.

Volgens Flynn druist het Nederlandse standpunt in 'tegen iedere juridische logica'. "Geen enkel Europees land is verplicht asielzoekers te detineren." Flynn wijst erop dat detentie alleen is toegestaan als laatste redmiddel. "Door standaard over te gaan tot detentie voldoet Nederland niet aan de plicht ieder individu apart te beoordelen."

René Bruin, hoofd van de Nederlandse afdeling van de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR, uit ook zijn twijfels bij het Schengenargument. "Normaal detineer je asielzoekers alleen als daar goede redenen voor zijn. Maar nu is het vaak andersom."

Bruin vraagt zich ook af: "Zijn de vreemdelingen nu op Nederlands grondgebied of niet?" De overheid weigert vreemdelingen de toegang tot Nederland door ze op Schiphol vast te zetten. Tegelijkertijd voorkomt de overheid dat ze het Schengengebied in kunnen. De vreemdelingen zijn dus eigenlijk nergens. Dat maakt vreemdelingendetentie een juridisch moeras.

Of andere Europese landen zich ook op Schengenafspraken beroepen, is onbekend. Zowel Bruin als Flynn noemen ook Malta, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk als landen met een soortgelijk streng beleid. Bruin: "In Malta zitten asielzoekers de hele procedure vast. Dat kan langer dan een jaar duren."

undefined