Alter ego
Non-fictie en wetenschappelijke boeken zijn er beter in, maar een enkele keer steek je ook van een roman werkelijk iets op, bij wijze van bijvangst. 'Bevrijding' van Willem du Gardijn, een ironisch-anarchistische roman over studenten op een kunstacademie (nou dan weet je het wel, feesten, seks, zwetsen over kunst) las ik tamelijk gedachteloos tot een bepaalde passage plots mijn aandacht trok. De hoofdpersoon krijgt les van een docent die met een moeilijk woord komt: heautoscopie. Had ik ook nog nooit van gehoord: 'Heautoscopie is het waarlijk waarnemen van de ander.'
Ik dook de naslagwerken in. Daar beweerden ze iets anders: 'Onder heautoscopie verstaat men het kort of voortdurend zichzelf, geheel of gedeeltelijk, al of niet volledig identiek, waarnemen of voelen buiten zichzelf; dit kan als werkelijkheid worden beleefd en zich zowel bij helder als bij verlaagd bewustzijn voordoen'. Het blijkt om een vorm van hallucineren te gaan die je bijvoorbeeld kunt krijgen door lsd te gebruiken. Ook wel Doppelgänger-sensatie geheten. Aristoteles had het er al over maar vooral in de Romantiek lopen ze er mee weg. Goethe beschrijft zo'n ervaring, Dostojevski wijdt er zelfs een hele roman aan (depressieve man ontmoet zijn positieve alter ego en wordt na afloop krankzinnig afgevoerd) en Guy de Maupassant beschrijft het omgekeerde: man kijkt in spiegel maar spiegelbeeld is weg. Misschien is Rimbauds beroemde 'Je est un autre' er ook een voorbeeld van.
Heautoscopie vindt volgens de kenners vaak plaats als je moe of anderszins niet helemaal bij de les bent. Maar volgens de docent in Du Gardijns boek is het iets positiefs: 'Het waarlijk waarnemen van de ander door in de ander jezelf te zien, niet als beperking, nee, de ander wordt in de heautoscopie niet tot jou beperkt, de ander wordt met jou uitgebreid en dat dan wederzijds, snap je?' Filosofisch gezwets of meer dan dat?
De docent beroept zich op Roland Barthes, die over heautoscopie geschreven heeft in zijn boek over fotografie 'Camera Lucida': het is wel jouw hoofd op de foto maar jij bént het niet (denk aan Magrittes 'Ceci n'est pas une pipe'). Het cruciale moment in de fotografie is als het gefotografeerde subject "voelt dat hij een object is geworden". Hm. Ik denk dat fotografie zo ingesleten is dat het gevoel van onthechting als je jezelf van buiten ziet geen grote sensaties meer te weeg brengt, zoals je ook niet verbijsterd voor de spiegel staat. De selfie is in dat opzicht de doodsteek voor het dubbelgangerseffect. Maar als ik mijzelf in een filmpje zie heb ik nog wel zo'n heautoscopische sensatie, het is confronterend mezelf zo te zien bewegen. Als je een kat voor een spiegel zet, besef je hoe het vroeger met de mens geweest moet zijn en wie in primitieve landen heeft gereisd weet wat er gebeurt als je een camera tevoorschijn trekt: overal komen kinderen uit hutjes gesneld die zichzelf willen zien. Verbazing, vreugde, gejoel alom. Ha, dat ben ik. Mooi niet dus volgens Barthes die ook nog opmerkt dat we met al die camera's minder zijn gaan zien en minder te zeggen hebben over hoe we eruitzien.
undefined
