Alsof iemand met klompen op je eksteroog staat
De verteller in Michiel van Kempens debuut 'Plantage lankmoedigheid' vraagt zich aan het slot af of de Surinamers in staat zijn gezamenlijk een maatschappij te maken. Hij betwijfelt dat. Er zijn te veel destructieve krachten werkzaam.
Dat laat hij zien met een bont scala aan figuren, die slechts zijdelings iets met elkaar te maken hebben. Zij zeggen dan ook: “Wij hebben ons niet laten inpassen in het keurslijf van een mooi relaas, die roman waarin alle touwtjes vroeg of laat bij elkaar zouden komen, de kwade gestraft wordt en de goede beloond.” De vertelwijze onderstreept zo de boodschap dat de eenheid de verbrokkeling is.
Wat de oorzaken van het collectief echec zijn, beschrijft Van Kempen in de individuele geschiedenissen. Daar is allereerst het koloniale verleden met als voornaamste schandvlek de slavernij. De Surinaamse dominee Markiet legt zijn Friese vrouw Froukje Harkema uit, dat verkrachting historisch gezien een noodzakelijk kwaad was. Anders waren er geen mulatten geweest. De Nederlandse historicus Arno Spitzers ontneemt het land met zijn bronnenonderzoek de vermeende volkshelden uit het verleden en schept er genoegen in de waarheid te laten aanvoelen “alsof iemand met boerenklompen op je eksteroog gaat staan”. Hij eindigt dan ook met een doorgesneden keel. Een andere belangrijke oorzaak van het collectief echec is de politieke machtswellust. Van Kempen maakt dat duidelijk met de impotente archeoloog dr. Bernhard, die denkt dat hij de Schildpad, gemodelleerd naar de hindoestaanse leider Lachmon, van zijn troon kan stoten. Bernhard loopt met open ogen in de val die de groene legerleider en Schildpad voor hem hebben opgezet. Legerleider noch Schildpad bekommert zich om het volk dat verpaupert. Dat doet de president-met-de-schone handen trouwens ook niet, want hij vlucht in wollige meditaties.
De hoop voor Suriname ligt bij een figuur als de werkster Nelia. Van Kempen beschrijft haar nogal conventioneel als de typisch creoolse moederkloek. Met een trotse en zelfopofferende liefde heeft zij er alles voor over om haar dochter Indra een goede toekomst te geven. Waar de mannen in de roman zich bezighouden met machtsspelletjes of met het verleden, zijn Nelia en Indra met een vitale kracht gericht op het overleven in het heden.
'Plantage lankmoedigheid' geeft een beeld van de jaren tachtig in Suriname, zoals Van Kempen ze heeft beleefd. In de beschrijvingen gaat hij provocaties niet uit de weg, zoals in het overdreven beeld van de president. Zijn verteller heeft ook nog wel eens de neiging de lezer al te opzichtig aan de hand te nemen en rond te leiden door Paramaribo. Maar de portretten van de figuren zijn levendig en de constructie doortimmerd, want ze geeft samenhang waar die in werkelijkheid ontbreekt.
