'Alsmaar oprekken strafrecht gaat terrorisme niet voorkomen'

Woede over de doden in België leidt bij het publiek tot de roep om een sterke overheid. "Waarom heeft de overheid niets gedaan!" "Strenger straffen!". Volgens Ferry de Jong, hoogleraar strafrecht aan de Universiteit Utrecht, is dat begrijpelijk. "Het verdriet en de woede moeten gekanaliseerd worden. Het is goed dat mensen daarvoor naar de overheid of de rechter kijken. Als die niet handelt, dan gaan mensen het wellicht misschien zelf organiseren, en dat is gevaarlijker."

"Het probleem bij terrorisme is alleen vaak, dat de daders meestal meestal óf dood zijn óf voortvluchtig. Dan moet de ontlading ergens anders heen, en zie je meteen dat Wilders gaat zeggen: 'Preventief alle Syriërs ophokken'. Er worden oppervlakkige links gelegd tussen misdadigers en vluchtelingen. De ontlading is geblokkeerd en richt zich dan op de preventie. Er wordt bijvoorbeeld heel veel politie de straat op gestuurd."

Wat kan justitie nog meer doen?
"De laatste jaren zie je de op zich begrijpelijke poging terroristen op te pakken vóórdat ze eigenlijk strafbare feiten hebben voltooid. Die grens is de laatste jaren sterk opgeschoven. Het is bijvoorbeeld al strafbaar om een cursus te volgen - zeg: een vliegcursus - met de intentie om een aanslag te plegen.

Alleen: hoe meet je die intentie? Hoe weet je dat die piloot iets slechts in de zin heeft? Voor je het weet wordt iemand met een verdacht profiel bij de Gamma wordt aangehouden omdat hij een hamer koopt. Het is heel goed mogelijk dat het vóórkomen van nieuwe aanslagen tot meer van zulke preventieve acties leidt. Je ziet dat ook bij Syriëgangers. Eerst werd er nog gezegd: zolang we niet precies wéten wat die jongens daar gaan doen, kunnen we ze niet bestraffen. Nu is het voorbereiden van een reis naar Syrië al strafbaar."

Veel burgers zullen zeggen: maakt niet uit, als je daarmee nieuwe aanslagen voorkomt.
"Soms is preventie effectief. Maar we moeten niet verwachten dat je terrorisme effectief kunt voorkomen door het strafrecht alsmaar verder op te rekken. Dat werkt niet - tenzij je Europa in een soort Noord-Korea wilt veranderen. Als je overal die zware paraplu van het strafrecht overheen hangt loop je nog een ander gevaar: je wekt de illusie dat je het probleem helemaal kunt oplossen en alle veiligheidsrisico's kunt ontzenuwen."

Dat is dus een illusie?
"Als je de bevoegdheden te ver opschroeft, hol je de betekenis van het recht, van rechtvaardigheid uit. Strafrecht moet zich bezighouden met strafbare feiten en niet louter met vage intenties. Op zich is het heel goed dat mensen hopen dat het strafrecht hun rechtsgevoel bevredigt. Als de terrorist wordt veroordeeld, worden woede en angst en angst gekanaliseerd.

Er moet trouwens niet alleen worden gestraft, de vervolging moet ook zichtbaar zijn. Daar ligt een taak voor de media. Ik zal dan ook niet snel zeggen dat de krant en de televisie te veel aandacht besteden aan strafzaken. Er gaat geen dag voorbij of er wordt bericht over een proces - veel vaker dan over civiele zaken als burenruzies, waar mensen zelf veel vaker me te maken krijgen, maar die onze gevoelens van genoegdoening minder goed bevredigen. Het proces tegen Wilders, maar ook dat tegen Robert M. krijgen veel aandacht en psychologisch is dat belangrijk.

Erger kan het zijn als een zaak in de media te weinig aandacht krijgt, dáár worden mensen woedend van. Dat was het geval in de zedenzaak in de katholieke kerk. Jarenlang werd dat allemaal met de mantel der liefde bedekt. Dat had veel eerder openbaar moeten worden. Aandacht voor de straf die de rechter uitdeelt, voorkomt dat we anderen de schuld in de schoenen schuiven - de vluchteling, dé moslim, of de falende overheid.

En áls je zo'n terrorist eenmaal te pakken hebt, dan is het vaak makkelijk: hij is schuldig. Nog steeds denken mensen weleens dat de verdachten met een zielig verhaal over hun nare jeugd of een slechte opvoeding kunnen aankomen, maar als dat al ooit zo is geweest, is dat zeker een aantal decennia geleden. En bij zulke ontwrichtende misdaden als deze is dat al helemaal niet aan de orde."