Als je als Marokkaanse niets hebt aan een Nederlandse psycholoog

Hij begrijpt mij totaal niet. Dat dacht Souad Abdellaoui toen ze tegenover de Nederlandse psycholoog zat. Ze was 26 jaar en zat met zichzelf in de knoop. Als laatste thuiswonende dochter had ze het zwaar met zorgtaken thuis naast een drukke baan. Ze moest voor zichzelf kiezen, vond de psycholoog. Werd het niet eens tijd dat ze op kamers ging?

Abdellaoui weet jaren later nog hoe beledigend dit advies was. "Marokkaans islamitische meisjes gaan meestal niet op kamers. Op een bepaalde leeftijd hoort zorg voor de ouders er ook bij. Dat hoort bij onze cultuur", zegt ze. Het bleef bij een intake gesprek.

Inmiddels is Abdellaoui 34 jaar, moeder van een zoontje en zelf coach. Acht maanden geleden verhuisde ze met haar gezin naar de Marokkaanse stad Marrakesh waar ze Woman Academy opzette, een trainingsplek voor Marokkaans-Nederlandse vrouwen. In een villa met zwembad, waar er in de stad veel van zijn, geeft Abdellaoui een aantal weken per jaar individuele coaching en groepstraining aan vrouwen die vanuit Nederland invliegen. De groepen zijn klein met maximaal zes deelneemsters. Vorige week was de eerste keer. De tweede groep die deze winter invliegt is al volgeboekt. Ook de bijeenkomsten in de lente lopen snel vol, zegt Abdellaoui.

Bagage

Tijdens de training bespreken de vrouwen 'bagage' uit het verleden en doen ze oefeningen uit de cognitieve gedragstherapie, die je objectief leren kijken naar je eigen gedrag. Aan het einde van de week schrijven ze een confronterende brief aan zichzelf over wat ze in het leven willen. Dat alle vrouwen van Marokkaans-Nederlandse komaf zijn, bevordert het vertrouwen, zegt Abdellaoui. "Omdat ik dezelfde achtergrond heb, weet ik dat onze cultuur soms best complex kan zijn."

Fatima (33) is één van de deelnemers. Ze verloor haar zoontje twee jaar geleden en krabbelt langzaam op uit een diep dal. "Bij een zwaar verlies wil je terug naar je kern", zegt ze. "Vooral je cultuur en geloof bieden houvast." In Nederland bezocht ze een therapeut, maar die gesprekken 'landden niet'. Fatima's moeder was heel ziek, maar de psycholoog zei dat ze nu aan zichzelf moest denken. "Bij ons is de familie heilig. De schuldgevoelens waarmee ik worstelde kon ik moeilijk uitleggen."

Laila (39), een andere deelnemer, raakte voor haar gevoel alles kwijt toen ze op haar tweeëntwintigste ongehuwd zwanger werd en haar ouderlijk huis verliet. Het contact met de familie is inmiddels hersteld, maar schuldgevoelens bleven. Bij de psycholoog had ze een vergelijkbare ervaring als Fatima. "Het is alsof je elkaar niet begrijpt", zegt ze.

Toen Laila met haar verhaal kwam moest ze eerst uitleggen hoe veel impact deze gebeurtenis had in de Marokkaanse gemeenschap, en hoe traumatisch de gevolgen waren. "Dan is de rolverdeling verkeerd. Ik kom daar niet om hen te onderwijzen over onze cultuur", zegt ze.

Een behandelaar hoeft volgens Laila overigens geen moslim of Marokkaan te zijn. Een van haar voorgaande therapeuten was homoseksueel. "Ik merkte aan hem dat hij heel goed wist wat het was om door je ouders verstoten te worden." Om een therapie te laten slagen moet de therapeut zich een beetje in de cliënt verdiepen, zegt Laila. "En leg de schuld niet bij onze ouders. Dat is in de Marokkaanse cultuur een no go."

Coach Abdellaoui beaamt dit. Ze vertelde een psycholoog eens dat ze niet kon zwemmen. Die reageerde verbolgen. Waarom hadden haar nalatige ouders er niet op toegezien dat ze zwemles kreeg? "Dan zakt de moed je in de schoenen. Je moet van voor af aan uitleggen dat ze uit de bergen komen, arm waren, familie in Marokko onderhielden, geen idee hadden, nieuw waren in Nederland en probeerden te overleven."

Naar Marrakesh verhuizen was voor Abdellaoui al langer een droom. Ze wilde 'meer levenskwaliteit krijgen' in plaats van het Nederlandse gehaast. Dat er grote behoefte was aan zorg onder Marokkaans-Nederlandse vrouwen merkte ze al voor vertrek. In Amsterdam gaf ze preventietraining aan moslima's, onder wie veel Marokkaanse Nederlanders.

Hoewel veel vrouwen hulp nodig hadden, weigerden ze naar de reguliere geestelijke gezondheidszorg te gaan, zegt Abdellaoui. "Ze voelen zich daar vaak onbegrepen." Met haar wilden de vrouwen wel praten, want zij was tenslotte ook Marokkaanse.

Grote uitval

Dat het Nederlandse zorgsysteem niet goed aansluit bij mensen met een migratieachtergrond is een bekend gegeven, zegt gezondheidszorgpsycholoog Els van der Ven van zorginstelling GGZ Rivierduinen. Van der Ven maakt in de praktijk vaak mee dat mensen niet komen opdagen en dat behandelingen moeizaam op gang komen. Het behandelsucces ligt ook lager bij mensen met een migratieachtergrond, zegt ze. Uit onderzoek blijkt bovendien dat patiënten met een Marokkaanse, Turkse en Surinaamse achtergrond twee keer zo vaak vroegtijdig stoppen met hun behandeling als autochtone Nederlanders.

Waar dat aan ligt, is volgens Van der Ven niet helemaal duidelijk. Kennis van de cultuur is belangrijk. Maar 'etnisch matchen', een Marokkaanse behandelaar voor Marokkaanse patiënten, is niet noodzakelijk. Patiënten met een Turkse en Marokkaanse achtergrond vinden eigenschappen van de therapeut als empathie, expertise en blik op de wereld vaak belangrijker dan afkomst, zo blijkt ook uit onderzoek. Desondanks heeft de vertrouwensband tussen een autochtone behandelaar en een allochtone patiënt soms toch meer tijd nodig.

Dat de vrouwen hulp zoeken in Marokko vindt Van der Ven zorgelijk. Blijkbaar is de motivatie om hulp te krijgen heel groot, zegt ze, en vinden ze die niet in Nederland. Hoe Nederlandse zorgaanbieders ook hun best doen. "Eigenlijk is het wederzijdse machteloosheid", zegt ze.

Parallel systeem

Rekening houden met cultuur in een behandeling is een actueel thema, zegt gezondheidszorgpsycholoog Ibrahim Akkaya van i-psy, één van de grootste aanbieders van interculturele psychiatrische zorg. Akkaya, geboren in Nederland met Turkse ouders, leidde jarenlang groepssessies voor depressieve Turkse vrouwen en gaf daarnaast individuele therapie. Hij merkte tijdens de behandelingen dat het Nederlandse draaiboek niet aansloeg.

Een Turkse ervaringsdeskundige die Akkaya inzette tijdens de groepssessies bleek uitkomst te bieden. "Zij vormde een schakel tussen mij en de vrouwen." Nederlandse patiënten willen vaak overleggen en meepraten met hun behandelaar, merkte Akkaya. Maar bij zijn Turkse patiënten sloeg een directieve toon juist beter aan, merkte hij. De ervaringsdeskundige trad voor hem op als de 'alwetende' partij. "Wij hebben de therapie en die moeten jullie volgen." Dat begrepen de vrouwen. Op basis van zijn ervaringen met de groep ontwikkelde Akkaya een cultureel gevoelige methode die hij komend jaar op grote schaal wil gaan toetsen.

Volgens Akkaya is het een kleine moeite voor een behandelaar om zich in te leven in de culturele achtergrond van de patiënt. Maar niet iedereen is voorstander van aangepaste zorg. Al jaren woedt de discussie in het vakgebied of zorg gesplitst moet worden voor autochtonen en allochtonen, zegt Erik Hoencamp, emeritus hoogleraar psychiatrie aan de universiteit Leiden. Een parallel systeem optuigen is volgens hem niet de oplossing.

Dat coaching in Marokko als een warm bad voelt voor de vrouwen kan hij zich voorstellen. "Vele depressies in die doelgroep worden veroorzaakt door de vraag waar men zich thuisvoelt." Maar als Nederlandse behandelaars rekening moeten houden met alle verschillende achtergronden, is volgens hem het einde zoek. "Wat dacht je van genderproblematiek? Om maar een andere subgroep te noemen." Een extra module in de opleiding voor interculturele zorg ziet hij om die reden dan ook niet zitten.

Coach Abdellaoui in Marrakesh weet inmiddels welk advies ze destijds graag van de psycholoog had gekregen. "Zorgtaken zijn soms zwaar. Hoe ga je daarnaast energie halen uit je leven?" Ze weet nu ook dat je van iemand die jou niet begrijpt geen hulp kan verwachten. "Vertrouwen is het belangrijkste."

Fatima en Laila willen niet met hun echte namen in de krant. Die zijn wel bekend bij de redactie.

Lees ook: Bloeiend Marokko trekt Marokkaanse Nederlanders die een baan zoeken