Column
Als het deugt dan klopt het
Trouwredacteur Stevo Akkerman onderzoekt in zijn nieuwe boek de maatschappelijke moraal: het klopt wel maar het deugt niet.
Het klopt wel, maar het deugt niet. Met deze prachtige titel van zijn nieuwe boek vat Trouw-redacteur Stevo Akkerman de huidige professionele moraal samen. Akkerman kwam op het idee voor zijn boek na een gesprek met Joris Luyendijk, schrijver van de bestseller Dit kan niet waar zijn. Luyendijk constateerde dat de bankiers in De City, het financiële centrum van Londen, in een 'amoreel universum' leven.
Amoreel handelen is handelen binnen de wet, zonder je af te vragen of het ethisch verantwoord is wat je doet, of het strookt met de waarden die je zelf in je eigen leven zou hanteren. Immoreel handelen is handelen in strijd met de wet. De bankiers met wie Luyendijk sprak, veroordeelden immoreel handelen, maar praktiseerden amoreel handelen.
Maar toen Luyendijk met zijn boek over de bankiers Nederland rondtrok, kreeg hij bij lezingen overal te horen dat zijn beschrijving van de City angstig nauw aansloot bij de ervaringen van mensen met doorsneebanen in doorsneeplaatsen als Oss en Terneuzen en Schagen. "Ik ontmoet heel gewone mensen die zeggen: in mijn ziekenhuis gaat het net zo, of op school, of in mijn bedrijf", zei hij toen Akkerman hem interviewde voor Trouw.
'Het veranderprogramma'
Die opmerking was voor Akkerman aanleiding voor een serie gesprekken in Trouw, waarin hij met filosofen, zorgverzekeraars, pedagogen, accountants op zoek ging naar de bedoeling of de zin van ons professionele handelen. En zo kwam Akkerman ook bij KPMG-bestuurder Egbert Eeftink, die hem vertelt over 'het veranderprogramma' waarmee KPMG medewerkers aan denken probeert te zetten: 'Het klopt wel, maar het deugt niet', heet het programma. Eeftink: 'Daarmee willen we het bewustzijn losmaken dat er een andere, dieper gelegen norm is dan de formele regel.'
Hoe ongehoord actueel het boek van Akkerman is bleek vorige week, toen NRC de krant opende met 'Hard oordeel over accountants', die na alle 'verbetermaatregelen' van afgelopen jaren toch nog te weinig het bewustzijn hadden losgemaakt om dieper gelegen normen aan te boren.
"De betalende cliënt" is nog steeds leidend, schrijft de Monitoring Commissie Accountancy, terwijl het zou moeten gaan om "het bredere maatschappelijke verkeer". Pal onder de tekortschietende accountants het bericht dat de minister onderzoek laat doen naar ex-korpschef Bouman, die dat bredere maatschappelijke verkeer ook nog eens flink geschaad zou hebben.
'soul-destroying'
Binnen de categorieën van René Gude valt het boek van Akkerman onder Z4, het zinvolle: de vraag of je achter de doelen van je leven, je werk staat. Als je het uiteindelijk oneens blijft met de doelstellingen van de onderneming gaat er volgens Gude iets wringen op zingevingsgebied. Dat lees je ook bij Luyendijk. Want de bankiers noemen hun handelwijze in Dit kan niet waar zijn 'soul-destroying': het vernietigt hun ziel. 'En bijna allemaal zeggen ze: dit is tijdelijk, straks ga ik een documentaire maken, een ngo beginnen, een zaak opzetten, een boek schrijven.' Oftewel, iets doen wat ze wel zinvol vinden.
Kan het anders? Akkerman voert in zijn boek ook de accountant Antoinette Dijkhuizen op voor wie zinvolheid essentieel is. Zij werkte jarenlang bij grote kantoren. Daar hield ze het niet uit. In 2010 vertrok ze bij KPMG: 'Omdat het werk niet meer appelleerde aan mijn innerlijke drijfveren en daar niet over gesproken kon worden.
De eigen cultuur en het eigen functioneren werden nooit ter discussie gesteld, terwijl de kwaliteit van het werk afnam.' Dijkhuizen vernietigt haar ziel niet, voor haar is het ook niet nodig zichzelf voor de gek te houden met projecten die ze ooit in de toekomst denkt te gaan verrichten. Zij heeft nu zin in werk, omdat ze haar werk nu zinvol vindt, omdat ze nu achter de doelen van haar onderneming staat.
Als het belang van die zinvolheid weer op waarde geschat wordt, is het wellicht mogelijk dat het amorele handelen enigszins wordt teruggedrongen, zonder dat we hoeven te moraliseren. Want als het deugt, dan klopt het.
Stevo Akkerman: Het klopt wel, maar het deugt niet; de maatschappelijke moraal in het nauw; Lemniscaat; isbn 978 90 477 0882 7. 116 blz. € 9,95.
In deze columns zal Peter Henk Steenhuis vaak verwijzen naar de vier soorten 'zin' die filosoof en voormalig Denker des Vaderlands René Gude (1957-2015) onderscheidt. De eerste noemt Gude het Zinnelijke, het lekkere, het lijfelijke aspect, het lustvolle. De tweede het zintuiglijke, het esthetische. De derde het zinrijke. Gude: 'We ervaren zin, doordat we volzinnen maken, in staat zijn te verwoorden wat we beleven, ervaren, maken, doen. Dit is de meest letterlijke vorm van zingeving door betekenisgeving.' Als laatste onderscheidt Gude het zinvolle, dat je bijvoorbeeld achter de doelstelling staat van de ondernemingen waar je werkt.
