'Als Bergen niet oppast, wordt het een tweede Leidseplein'

"Mijn zus overleed twee jaar geleden. Op woensdag liepen we nog samen door Artis, op vrijdag stierf ze aan een hartstilstand. Ik was haar enige erfgenaam. Van de nalatenschap kocht ik een klein huisje in Bergen - het zogenaamde kunstenaarsdorp Bergen.

Ik herinner me mijn eerste wandeling over de begraafplaats, hier. Wie ik allemaal tégenkwam! Ik zag Lucebert liggen, Charley Toorop, Adriaan Roland Holst. Componist Jakob van Domselaer ligt in Bergen begraven, David Kouwenaar, maar ook Gerda Goedhart, dé hoffotograaf van Bertolt Brecht. Gertrud Leistikow is hier ook begraven, een beroemde naaktdanseres uit de jaren twintig van de vorige eeuw. Er ligt hier wat cultureel kapitaal! Maar het gemeentebestuur doet er niks mee. Bergen bloedt dood.

Over dat erfgoed schreef ik 'Hier ligt Hemelrijk', geen kunsthistorisch verantwoorde studie, maar een collage van wandelingen over de begraafplaats, interviews, foto's, een kalender van alle gestorvenen - een boek, kortom, met korte stukjes voor het slapengaan.

Als kind van een Joods-Nederlandse vader en een luthers-Duitse moeder bezocht ik, volgens Duitse traditie, regelmatig een kerkhof. Vaak is zo'n plaats een oase van rust, er hangt een kalmte, een sereniteit. De een let er op de natuur, de bomen, de ander op de dieren, de marmeren stenen, de opschriften, de namen.

De traditie van mijn jeugd zet ik nog altijd voort. Nadat Simeon ten Holt was begraven, in december vorig jaar, keek ik elke week even of er al een steen op zijn graf stond. Als ik ergens lees dat Remco Campert en Kees van Kooten en hun vrouwen een graf op Zorgvlied hebben gereserveerd, ga ik op zoek naar de locatie - ik denk dat ik 'm gevonden heb. Ook let ik altijd op de verhoudingen tussen de overledenen. Dat schrijfster Doeschka Meijsing begraven is naast dichteres Vasalis bijvoorbeeld, heeft een reden. Zelf weet ik ook al waar ik op Zorgvlied begraven word, ik heb er zelfs al eens proefgelegen. Het laantje waaraan ik straks lig, houd ik in de gaten. Ik moet niet hebben dat daar ineens iemand komt te liggen die ik niet moet.

Aan de hand van Bergens Algemene en Rooms-Katholieke Begraafplaats leg ik in mijn boek verbanden tussen de graven en probeer ik de geschiedenis van het dorp te reconstrueren. Zo was Van Domselaer de pianoleraar van Simeon ten Holt. Van Domselaers dochter Matie was getrouwd met filosoof Constant Nieuwenhuys - die veel over de vloer kwam bij de familie Kouwenaar - en later met de Deense Cobra-kunstenaar Asger Jorn. Ook verzetsheld Jan Hemelrijk kreeg pianoles van Van Domselaer.

Maar mijn boek is meer dan een geschiedschrijving. Ik gebruik het ook als aanleiding om commentaar te leveren op de kunstsituatie in Bergen. De prijzen van de woningen en de ateliers zijn hier inmiddels veel te hoog voor kunstenaars, de huizen worden nu overgenomen door de Rafaëls en de Sylvies.

Voor de kunst moet je hier op de begraafplaats zijn, niet in het dorp. Bergen teert op oude roem. Als het gemeentebestuur niet oppast, wordt het hier een tweede Leidseplein."

Bob Polak: Hier ligt Hemelrijk, Schrijvers, schilders en anderen begraven in Bergen. Conserve, Schoorl; 240 blz. euro 20

undefined