Alleen samen kunnen we zelfredzaam zijn

Het is niet makkelijk om voor van alles en nog wat van anderen afhankelijk te zijn

Neem mevrouw De Vries. Ze loopt met een rollator, is 82 jaar en heeft beginnende dementie. “Zo lang ik in mijn eigen appartement kan blijven, af en toe naar buiten kan en de dingen kan doen die ik leuk vind, ben ik tevreden”, zegt ze. Haar dochter woont om de hoek en is mantelzorger.

Zonder hulp van haar dochter zou de situatie van mevrouw De Vries er heel anders uitzien: in ieder geval een stuk minder zelfredzaam, met een veelvuldig beroep op de Eerste Hulp, zo leert de praktijk.

Zelfredzaam

Zelfregie, eigen kracht, zelfredzaamheid. In de politiek en onze samenleving zijn deze termen alom tegenwoordig. Ze lijken vanzelfsprekend. Niemand is er in principe tegen. Maar wat als het niet meer lukt op eigen kracht je leven te bepalen en de dingen te doen die je leuk en zinvol vindt? Onze overheid biedt alleen nog een vangnet voor de meest kwetsbare burgers, zoals mensen met gevorderde dementie of een zware verstandelijke beperking. Van alle anderen wordt verwacht dat zij elkaar helpen. En dat gebeurt ook: burgers richten zorgcoöperaties op, er zijn websites met vraag en aanbod van diensten zoals hulpmiddelenwijzer.nl of wehelpen.nl.

En toch. Zelfredzaamheid is het nieuwe sleutelwoord, maar ook bijna een toverwoord. Niet iedereen heeft een dochter in de buurt zoals mevrouw De Vries. Bovendien is het niet makkelijk om voor van alles en nog wat afhankelijk te zijn van anderen, altijd te moeten vragen. Het is niet iets wat je mensen zo maar oplegt. De vraag is dus: hoe krijgen we mensen meer zelfredzaam?

Kwetsbaar

We zien een aantal belangrijke voorwaarden. Door de nadruk die de overheid legt op de participatiesamenleving zou je bijna denken dat het om iets nieuws gaat, terwijl onbetaalde zorg voor naasten zo oud is als de weg naar Rome. Nederland telt nu zo’n vier miljoen mantelzorgers. Dankzij hen kunnen kwetsbare mensen langer zelfstandig en veilig thuis blijven wonen. Maar ook mantelzorgers zijn kwetsbaar. Zij kunnen gemakkelijk overbelast raken, juist door hun emotionele band. Daarom moeten we investeren in samenwerking met mantelzorgers en hen ondersteunen.

Soms zijn er geen mantelzorgers, of zijn de familierelaties niet goed. Dan loont het de moeite andere bekenden uit het sociale netwerk erbij te betrekken. Om vrijwilligers te zoeken als dat netwerk klein of afwezig is. Te kijken naar betaalde diensten en andere vormen van ondersteuning. Niet om de werkzaamheden van zorgprofessionals te verlichten, maar om met elkaar bij te dragen aan waar het om draait in de zorg: het vergroten van de kwaliteit van leven van mensen die zorg nodig hebben. En om mantelzorgers te helpen het vol te houden.

Technologische ondersteuning

Ook kunnen we vaker digitale en technologische hulpmiddelen inzetten. Je hoeft de Gamma of de Mediamarkt maar binnen te lopen en je wordt overspoeld met apparaten die het leven van thuiswonende ouderen en mensen met een beperking (en hun mantelzorgers) kunnen vergemakkelijken en veiliger maken. Camera’s die bewegingen registreren, robotstofzuigers, rookmelders of draadloze bediening voor verlichting. Digitale platforms maken de communicatie in een zorgnetwerk makkelijker. Een ‘facetime-gesprek’ overbrugt de afstand met familie of vrienden die verder weg wonen.

Dat vergt wel digitale vaardigheden van beroepskrachten, burgers en mantelzorgers. En dat is niet vanzelfsprekend, zeker niet bij ouderen en mensen die minder taalvaardig zijn. Degenen die dit kunnen en willen leren, moeten die kans krijgen, zodat ze weer anderen, minder digitaal vaardigen, kunnen ondersteunen.

Sociale netwerk

Mevrouw De Vries staat voor iets minder dan twee miljoen mensen, vijftien procent van de volwassenen in Nederland krijgt zorg en ondersteuning aan huis. Die komt vooral van mensen uit het sociale netwerk. Alleen deze cijfers al tekenen het belang.

In die vitale zorg en ondersteuning is het zoeken naar een nieuw evenwicht. Maar dan wel graag vanuit het besef dat mantelzorger en burger onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en we hen als gelijkwaardige partners beschouwen van zorgprofessionals. Die professionele zorg (en de kosten) kunnen we alleen verminderen door te investeren in hulpmiddelen, de inzet van familie en vrienden en door aan te sluiten bij persoonlijke wensen. Want ieder mens is uniek. Niet iedereen heeft behoefte aan een groot netwerk of aan elke avond warm eten. Het gaat lang niet altijd om grote dingen, maar om mensen versterken, helpen hun vraag te formuleren en dat te realiseren. Niet op iedere zorgvraag hoeft een zorgantwoord te komen.

Heus, mensen zorgen voor elkaar. Dat deden ze vroeger, dat doen ze nu. En als we willen dat mevrouw De Vries nog lang thuis kan blijven wonen, ook als haar dochter uitvalt, dan moeten gemeenten en zorgaanbieders burgers de hand reiken door informatie te verstrekken, tips te geven, als vraagbaak en achterwacht op te treden en te luisteren naar wat zij, ook als mantelzorger en vrijwilliger, te vertellen hebben. We moeten het samen doen en het samen, inclusief de politiek, slimmer zien te regelen.

Een participatiesamenleving werkt alleen als we over en weer van elkaar mogen, willen en kunnen leren. Niet zelfredzaam, maar samenredzaam.