Al vijftig jaar met stip dé lijst

Die eerste hitparade weerklonk vandaag vijftig jaar geleden vanaf Radioschip Veronica. Daar begon Willem van Kooten, alias Joost den Draaijer, met zijn hitparade, de Top 40, natuurlijk naar Amerikaans voorbeeld. Een halve eeuw stipnoteringen, alarmschijven, klappers van de week, dat typische vrijdagmiddaggevoel en een hele zooi nummer-één-hits wordt vandaag feestelijk gevierd in radiostad Hilversum.

Feestelijk, ook omdat die lijst der lijsten nog altijd een van de best beluisterde radioprogramma's van Nederland is. Na 'Evers Staat Op' het belangrijkste voor Radio 538, waar de Top 40 op vrijdagmiddag tussen 14:00 en 18:00 wordt uitgezonden. Maar is hij nog relevant?

"Dat is natuurlijk een ontzettend stomme vraag, en ik hoor hem al jaren. Van mensen die zelf niet meer luisteren en dan denken dat zoiets ophoudt", zegt Erik de Zwart, tussen 1989 en 2002 presentator en nu voorzitter van Stichting Nederlandse Top 40, die de lijst elke week samenstelt. "Vroeger hadden we 150.000 gedrukte exemplaren. Tegenwoordig wordt de website wekelijks door bijna evenzoveel unieke bezoekers bezocht."

Maar toch: tegenwoordig kan iedereen elk liedje elk moment overal vandaan plukken. Het internet puilt uit van de lijstjes. Muziekdiensten kunnen voorspellen welke liedjes je wilt horen.

Erik de Zwart ontkent niet dat er wat is veranderd. "Jij zat vroeger met je cassettebandje bij de radio te wachten, en dan maar hopen dat ik er niet te veel doorheen praatte, zodat je de rest van de week die liedjes kon terugluisteren. Nu kun je dat gratis streamen. Maar het internet heeft juist positieve gevolgen: de consument is aan zet. Vroeger hadden platenmaatschappijen een duidelijke hand in welke trends en artiesten hoog eindigden. Nu maakt de internetgeneratie uit wat leuk is."

undefined

Spotify en Twitter

Ooit kon je de Top 40 één-op-één vertalen naar de verkoop van fysieke singletjes. In de begindagen belden ze platenzaakjes gewoon op, om naar verkoopcijfers te vragen. Tegenwoordig wordt de lijst mede bepaald door airplay: het Hilversumse bedrijf Soundaware houdt precies bij wat welke radiostations draaien. De Top 40 gaat doelgroepgericht te werk: het vraagt alleen de gegevens voor popstations 538, 3FM, Q-Music, Slam FM, 100%NL en Sky Radio. En omdat de Top 40 nu eenmaal een Nederlandse lijst is en het artiesten van eigen bodem wil steunen, wordt 100%NL vier keer zwaarder meegeteld dan de rest. "Maar dat is ruimschoots het kleinste station, dus veel maakt dat nu ook weer niet uit", legt Rens Muller van de stichting Top 40 uit. Ook wordt meegewogen hoeveel mensen er luisteren: iets dat Edwin Evers 's ochtends draait, telt zwaarder dan een liedje in de nachtprogrammering van Sky Radio.

Daarnaast is er nog een jongerenpanel dat ordeelt over de veertig liedjes, ten derde wordt het almaar groeiende aantal streams van Spotify meegeteld.

Verkoopcijfers hebben dus geen enkele invloed meer. Ook niet die van Apple's digitale platenkiosk iTunes. Enerzijds omdat ook die verkopen sterk afnemen, zegt Muller. Maar downloads werden definitief geschrapt nadat het Vara-consumentenprogramma Rambam aantoonde hoe een hit te 'kopen' is . In de Single Top 100, een concurrerende hitlijst, maar toch. Dat platenmaatschappijen eigen hits opkopen om zo hoog in de lijst te komen, om juist daardoor airplay te krijgen, was bekend. Het opkopen van eigen singeltjes gebeurde vroeger ook al. Maar toch schrok De Zwart ervan hoe eenvoudig dat was, waarop de stichting besloot verkoopcijfers helemaal niet meer mee te nemen.

Zijn streams van Spotify niet evengoed makkelijk te sturen? Nou, het Spotifygeluister is inmiddels zo gigantisch dat het lastig is dat te beïnvloeden, zegt Muller. Een datacentrumpje dat achterelkaar hetzelfde liedje streamt zal Spotify detecteren. Een volgende stap is integratie met sociale media; de organisatie is al bezig om te kijken hoe ze de populariteit van clips op YouTube en genoemde liedjes op Twitter mee kunnen nemen in de lijst.

undefined

Boze reacties

Zo'n vijftig jaar hitlijst geeft een aardig inkijkje in de vaderlandse popgeschiedenis, waar nog wel meer is veranderd dan alleen de opkomst van internet. Zo ziet Jeroen Nieuwenhuize, die sinds 2006 elke vrijdag de lijst aan elkaar praat, dat nummer-1 hits vluchtiger zijn dan vroeger. "Eventjes vijf platen in de lijst dankzij zo'n tv-talentenjacht, waarna zoiets snel weer verstomt. Ook het sterrendom zelf is onderhevig aan inflatie. Gillende fans en massahysterie zijn vervangen door meer individuele waardering - iets als One Direction daargelaten. Vroeger kreeg je echt boze reacties van luisteraars als 'hun' liedje niet meer bovenaan stond", grinnikt hij.

Natuurlijk sta je als presentator niet achter alles in de lijst. Maar die lijst dwingt respect af, meent Nieuwenhuize. Respecteer je de lijst niet, dan heb je ook geen respect voor je luisteraar. "Goed, die krokodil Schnappi had van mij nooit gehoeven. En tuurlijk kun je zeuren wanneer iemand als Miley Cyrus weer eens iets geks heeft gedaan, maar altijd met een knipoog. Je zegt nooit dat die plaat shit is."

Erik de Zwart had daar minder moeite mee. "Sommige dingen waren gewoon wanstaltig. Zo'n 'Fuk U in the Ass' van The Outhere Brothers, uit 1994. Het is wel weer mooi dat we het gewoon uitzenden: hier wordt dat soort dingen omarmd. In de VS of Engeland had dat echt niet gekund."

Zo bezien zegt de Top 40 ook veel over Nederland. Lekker gek, alles kan, en we moeten het allemaal niet zo serieus nemen. "De Top 40 is absoluut een afspiegeling van ons volkje, inderdaad", zegt De Zwart.

undefined