Al het wetenschappelijk onderzoek moet voor iedereen vrijelijk beschikbaar zijn

De samenvatting is veelbelovend en u besluit het hele artikel te gaan lezen. Maar dan stuit u op een betaalmuur. Voor 30 euro krijgt u van uitgever Elsevier 24 uur toegang tot dit artikel. Omdat het lastig te beoordelen is of dit artikel u echt verder zal helpen, laat u het er maar bij zitten.

Daarmee bent u – en uiteindelijk misschien uw partner – het zoveelste slachtoffer van een schandalige praktijk in de wetenschappelijke wereld. Deze wetenschappelijke publicatie is namelijk gebaseerd op onderzoek dat gefinancierd is uit publieke middelen, dus deels door uzelf als belastingbetaler. Degenen die het werk hebben gedaan, de onderzoekers, krijgen geen cent voor het schrijven van dit artikel. De enigen die er wel bij varen zijn de wetenschappelijke uitgeverijen zoals Elsevier, Sage, Springer en Wiley. Zij hebben de universiteiten in een houdgreep. Ze verdienen bakken vol geld met licenties die universiteiten moeten kopen om toegang te krijgen tot hun wetenschappelijke tijdschriften.

Aangezien ze wetenschappers die het onderzoek doen niets betalen, hebben ze nauwelijks kosten en maken ze fikse winst. Hun winstmarges worden geschat op 35 tot 40 procent, unieke marges in de commerciële sector. Zelfs hightech bedrijven als Amazon en Google verdienen niet zoveel. Met de ruim 12.000 citaties naar mijn werk en een bedrag van gemiddeld 30 euro per keer dat een van mijn artikelen wordt gedownload, heb ik al minimaal 360.000 euro verdiend voor uitgeverijen. Ik zie er niets van terug.

Hoe deze praktijk is ontstaan toont de uitstekende documentaire ‘Paywall’, die u gratis kunt zien op paywallthemovie.com. Al jaren vechten wetenschappers voor de vrijheid om hun werk publiekelijk toegankelijk te maken, wat wordt aangeduid met ‘open access’. Sommige leden van die open access-beweging betalen er een hoge prijs voor. Ze riskeren een geldboete of zelfs gevangenisstraf.

Tragisch is het verhaal van de Amerikaan Aaron Swartz, die in januari 2011 zichzelf illegaal toegang verschafte tot het netwerk van de technische universiteit MIT en daar 5 miljoen wetenschappelijke artikels downloadde die hij vervolgens op het internet zette. Omdat hem een mogelijk jarenlange gevangenisstraf te wachten stond, pleegde hij, geplaagd door depressies, zelfmoord. Er zijn ook andere heldhaftige pogingen gedaan om het monopolie van wetenschappelijke uitgeverijen te ondermijnen. Zo stapte de wetenschappelijke redactie van het door Elsevier uitgegeven taaltijdschrift Lingua op het nieuwe, openbare tijdschrift Glossa te starten.

Voor iedereen toegankelijke tijdschriften lijken terrein te winnen. Hun verdienmodel is als volgt. Als een artikel wordt geaccepteerd voor publicatie dan betaalt de auteur een vast bedrag, waarmee het redactiewerk kan worden gedaan en het materiaal direct online wordt gezet. Wetenschappers zijn nog terughoudend om hun werk openbaar te publiceren, want traditionele tijdschriften zoals Nature, Science en The Lancet zijn de pareltjes van de uitgeverijen en hebben de meeste prestige. Maar de vrije toegang-beweging heeft de wind in de zeilen. Zo hebben, op initiatief van de Europese Commissie, Europese onderzoeksfinanciers besloten dat wetenschappers die ze subsidiëren vanaf 2020 hun werk enkel in openbare tijdschriften mogen publiceren. Daarmee volgt Europa het voorbeeld van de Bill en Melissa Gates Foundation, die al eerder haar onderzoekssubsidies had gebonden aan deze voorwaarde.

Zoektocht naar wetenschappelijk talent

De stip op de horizon is dat al het wetenschappelijk onderzoek vrijelijk beschikbaar is voor iedereen met een internetaansluiting. De verwachting is dat door deze kennis met meer mensen te delen grote maatschappelijke vraagstukken eerder herkend en opgelost worden. Ook vergemakkelijkt het de zoektocht naar wetenschappelijk talent. Waarom zou de volgende Albert Einstein of Marie Curie niet uit Afrika of Zuid-Amerika kunnen komen? Zolang vrije toegang tot wetenschap niet de norm is, zie ik het als mijn morele plicht u te wijzen op de illegale website Sci-hub. Daar kunt u betaalmuren omzeilen en krijgt u gratis toegang tot publicaties.

Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie aan de VU en verbonden aan de Universiteit Oxford, schrijft een column over opvallende aspecten van menselijk gedrag. Lees al zijn bijdragen in ons dossier.

Lees ook:

Waarom zijn niet alle wetenschappelijke artikelen gratis te lezen?

Het zou mooi zijn als de kennis die wetenschappers genereren voor iedereen gratis beschikbaar zou zijn. Maar zo eenvoudig is het niet.