Afscheid hoeft niet sober te zijn

Het betreft hier geen opnames voor een historische film noch de viering van een oud volksfeest. Het is een beeld van de uitvaart van de aan aids overleden Reint Koning. Deze voormalige discotheek-eigenaar bepaalde met behulp van een goede vriend tot in detail hoe zijn afscheid zou moeten verlopen. Gezeten aan het bed van Reint, die zo ziek is dat hij niet meer kan praten, vertelt zijn vriend Jacques hoe zij hiertoe kwamen.

Volgens zijn eigen wilsbeschikking wordt Koning op zijn laatste tocht, dwars door het centrum van Amsterdam, in een grote zwarte koets naar zijn crematie gereden.

Beelden van deze ongewone uitvaart zijn te zien in de door Yvonne Keller en Age Kramer gemaakte documentaire 'Gaan zoals je was', die de Ikon morgenavond uitzendt.

De programmamakers stelden vast dat er van alles aan het veranderen is rond het 'moderne taboe' dood: “Er zijn steeds meer mensen die nadenken over de vraag hoe hun uitvaart eruit moet zien. Sterven en afscheid nemen hoeft niet sober te zijn. Het zijn overigens vaak jonge aidspatienten die in deze veranderingen het voortouw nemen”, aldus Keller en Kramer.

Bij katholieken is de dood nog steeds met vaste rituelen omgeven: de laatste sacramenten, het opbaren thuis, het waken en tenslotte de begrafenis. Zij geven de nabestaanden de mogelijkheid om de dood te aanvaarden en het verlies van een naaste te verwerken.

In onze geseculariseerde samenleving ervaren velen de dood als iets beangstigends. Liefst wordt de dood ontkend en bij een onverwacht sterfgeval moet er zo snel mogelijk een gespecialiseerde dienst komen. Deze verlost de nabestaanden vervolgens op efficiente, hygienische en discrete wijze van het enge dode lichaam. Dit soort standaardoplossingen heeft echter weinig of niets met de persoonlijkheid van de overledene te maken. Het staat de rouwverwerking van nabestaanden bovendien in de weg.

Uit de op zeer persoonlijke wijze uitgevoerde crematie en begrafenis die in de documentaire worden getoond blijkt dat het onnodig is om je bij een sterfgeval te schikken in de scenario's van uitvaartondernemingen. De Nederlandse wet op de lijkbezorging stelt slechts enkele zeer praktische beperkingen.

Leonie heeft altijd met kinderen gewerkt. Tijdens de opname van 'Gaan zoals je was' had ze een al zo vergevorderde vorm van kanker dat haar dood niet lang meer zou kunnen uitblijven. Thuis op de bank naast haar man gezeten vertelt ze hoe ze tegen de naderende dood aankijkt. Ook legt ze uit hoe ze wil dat haar begrafenis zal verlopen. De documentaire gaat verder als Leonie overleden is. Bij het afscheid in de aula van het uitvaartcentum plaatsen kinderen voor wie Leonie zorgde waxinelichtjes op haar rood geverfde kist.

Het is jammer dat de makers van de documentaire in een poging om hun film levendig te houden hun werk verwarrend monteerden. Zij maakten prachtige interviews en indrukwekkende beelden, maar in het eindresultaat is alles zo in kleine, elkaar snel afwisselende scenes gemonteerd dat je soms niet meer weet welke beelden wiens afscheid betreffen.