Achter de schermen bij Extinction Rebellion: lock-ons lassen, spandoeken verven en samen de A12 op

De acties van Extinction Rebellion genereren veel aandacht. Journalist Judith Eykelenboom trok een tijdje op met activist Jette van Ravesteyn, in het dagelijks leven geestelijk verzorger. Wat beweegt haar? En hoe gaat het er achter de schermen bij ‘XR’ aan toe?

Ik ontmoet Jette van Ravesteyn (34) voor het eerst op een kerstfeestje, eind 2019. Ze vertelt me dat ze actief is binnen Extinction Rebellion, ze vertegenwoordigt de Haagse tak. De activistische klimaatbeweging begint dat jaar bekendheid te krijgen in Nederland, onder andere door de succesvolle ‘oktoberrebellie’, een reeks vreedzame acties. Zo wordt de Stadhouderskade in Amsterdam bijna een dag lang geblokkeerd.

Jette is op dat moment geestelijk verzorger in een verpleeghuis. Ze oogt kalm, praat wijs en weloverwogen. En is zo verontrust over de omgang met de aarde dat ze burgerlijke ongehoorzaamheid een legitiem middel vindt om dat aan de kaak te stellen: de enorme klimaatcrisis, gevolg van menselijk handelen, van honderden jaren van uitbuiting van mens en dier. De toenemende ongelijkheid en sociale ineenstorting, waarbij de mensen die het minst hebben bijgedragen aan de vernietiging van de aarde, de grootste gevolgen dragen. “Mensen kunnen wel zeggen dat ze dat belangrijk vinden. Maar zonder concrete acties is dat betekenisloos.”

Omdat er in het voorjaar van 2020 weer een week van acties op de planning staat, allemaal in Den Haag, besluit ik haar te gaan volgen. Ik wil weten wat haar drijft om zo’n groot deel van haar leven op te offeren voor klimaatacties, waarbij ze ook nog bereid is om zich tijdens die acties te laten arresteren.

Corona gooit roet in het eten: alle demonstraties worden verboden vanwege de anderhalvemeterregel. De ‘lenterebellie’ wordt afgelast, Extinction Rebellion (XR) lijkt haar momentum te verliezen.

NOVEMBER/DECEMBER 2022

Bijna drie jaar lang heb ik Jette niet gezien. Maar ik denk opnieuw aan haar als de bezetting van het platform van Schiphol-Oost – als protest tegen vluchten van privéjets – uitvoerig in het nieuws komt.

Ik zoek weer contact met Jette. De coronatijd viel haar zwaar, vertelt ze. De geestelijke nood in het verpleeghuis was groot, en zij was een van de weinigen die nog fysiek contact met de bewoners mochten hebben. Voor corona ging ze al over haar eigen grenzen, vooral rondom acties. Nu werd de combinatie van haar baan met de uitputtende Zoom-vergaderingen van Extinction Rebellion haar te veel. “Ik moest beter voor mezelf gaan zorgen, ruimte maken voor een sociaal leven buiten de activistenwereld. Ik ben een opleiding perma­cultuur gaan doen. Heel concreet leren hoe de huidige landbouw anders kan.”

Na een jaar corona besloot Jette ontslag te nemen. “Ik had genoeg gespaard om tijdelijk zonder inkomen te kunnen leven en de urgentie van de klimaatcrisis was intussen alleen maar toegenomen.”

Ze nodigt me uit voor een etentje van Extinction Rebellion. “Samen eten, samen dingen maken, dat is onze basis. In de media komt vooral een beeld van de held die stoere dingen doet naar voren, terwijl er veel rollen binnen XR zijn die op het welzijn van de actievoerders gericht zijn.”

De ontvangst bij Extinction Rebellion is hartelijk, nadat ik heb uitgelegd dat ik niemand zonder toestemming zal citeren. Op die koude decemberavond, in een gehuurde onverwarmde ruimte, bereidt een aantal rebellen een veganistische driegangenmaaltijd, terwijl anderen spandoeken aan het verven zijn. Jette zit in haar winterjas aan de lange tafel en vertelt dat ze zojuist is aangenomen als Humanistisch geestelijk verzorger in een gevangenis.

Kastanje, een goedlachse vrouw van rond de dertig, die nu de Haagse tak vertegenwoordigt, geeft haar een knuffel. Zij geeft haar echte naam tegenwoordig zelfs niet aan haar mede-rebellen.

Terwijl de gepofte koolraap met amandelpasta wordt opgediend, vertelt Jette over een berg die ze ooit beklom. Die lag vol zwerfafval en iedereen klaagde over de troep. Op een gegeven moment vond ze een plastic zak en ging ze met een paar anderen tijdens de wandeling opruimen. Hoewel ze natuurlijk maar een fractie van alle rotzooi konden meenemen, keerden ze met een voldaan gevoel terug, anders dan de klagers die niets hadden gedaan.

Iedereen om haar heen luistert aandachtig en knikt instemmend. Zo voelen zij zich ook: ze putten hoop uit het feit dat ze doen wat ze kunnen, ongeacht de gigantische problemen waar de mensheid voor staat. Het houdt bij hen de hoop levend dat het anders kan.

JANUARI 2023

We zijn onderweg naar een voorbereidingsdag, twee weken voor de aangekondigde blokkade van de A12 op 28 januari. In de trein schrijft Jette haar dagelijkse ‘stream of consciousness’. Door alles te noteren wat in haar opwelt, houdt ze contact met wat haar ten diepste beweegt. Gaandeweg heeft ze geleerd dat serieus te nemen. Haar activisme komt eruit voort: naast de natuurrampen waar ze over schreef, las ze terug hoezeer ze onder de indruk was van Greta Thunberg.

Jette: “Een meisje half zo oud als ik kon verschil ­maken. En er waren Britten die zich om iets anders druk maakten dan de brexit, die al behoorlijk zorgelijk was. Waarom lijmden zij zich vast aan metro’s? Ik ging op een andere manier naar mezelf kijken.”

Ze vertelt dat ze altijd al een bewuste consument was, als dochter van een bioloog en natuurbeschermer en een psychiatrisch verpleegkundige, en dat liefde voor alles wat leeft het meest waardevolle is wat ze van haar ouders heeft meegekregen. Ze heeft veel gekregen en dus veel te geven. Petities tekenen en meelopen in een klimaatmars waren niet genoeg.

Als het gesprek komt op de bio-industrie, wellen opeens tranen bij haar op. “Geven om dit leven in een wereld waarin de waardigheid aan alle kanten wordt geschonden is niet zo makkelijk. Ik snap wel dat mensen zich afsluiten voor wat er gaande is, zich verdoven. Het is voor hen de enige manier om overeind te blijven. Ook ik heb zulke mechanismen.”

Ze veegt haar tranen af met haar mouw, kijkt me recht aan en zegt: “Wie met ogen open leeft, weet hoe mis het is”.

In de loods in Amsterdam-Noord maken Jette en een aantal andere rebellen lock-ons: stalen buizen waarmee ze zich aan elkaar of aan objecten kunnen vastketenen zonder dat er lijm aan te pas hoeft te komen. In de stalen buizen wordt een pin gelast, zodat mensen aan weerszijden hun arm er in kunnen steken en zich binnenin met een touwtje om hun pols kunnen vasthaken. Idee van de constructie is dat de activisten zichzelf makkelijk kunnen vastzetten en weer los kunnen komen, terwijl er van buitenaf een slijptol aan te pas moet komen – wat de boel weer vertraagt.

Het is een arbeidsintensieve klus waar je maar zin in moet hebben op zondagochtend. Jette, vastberaden: “Offers brengen is een onderdeel van activisme en tijd is het belangrijkste wat we in ons leven hebben. Die kun je ook besteden aan dingen die comfortabeler zijn, zoals thuis een boek lezen. Ik ben mij erg bewust van mijn privileges. Voor sommige mensen is activisme helemaal geen optie, zij hebben hun handen vol aan het hoofd boven water houden.”

Kastanje, die haar buddy zal worden bij de blokkade, boort gaten en Jette last er een pin in. Anderen schuren de lock-ons zodat niemand zich eraan openhaalt, en maken ze schoon. Dat het langzaam gaat, lijkt Jette niet te deren. Onverstoorbaar prutst ze om de volgende pin in de buis te krijgen en die met een hamer vast te slaan. Dan zet ze haar lashelm op. Ze vindt het leuk om met vuur te werken, en nuttig om het te kunnen. “We leren van elkaar, we moeten het samen doen.”

Tegen het middaguur zijn er twaalf af. Iemand fietst naar de supermarkt om lunch te halen. Tijdens het eten wordt er veel gelachen en worden er anekdotes gedeeld over vorige acties. Zo was Jette een keer onderweg naar een actie met een bakfiets zwaarbeladen met lock-ons, verhuisdeken eroverheen, en vertelde de politie haar bij een kruispunt dat de weg daar was afgezet. Ze moest net een stukje verder zijn, had ze op haar onschuldigst gezegd, of ze er alsjeblieft toch even langs mocht.

Moeizaam trappend mocht ze erdoor, maar de meeste mensen zagen de lock-ons bij nader inzien toch niet zitten. Ze deelde er een paar uit en fietste weer naar huis. Toen werd ze gebeld: de lock-ons waren eigenlijk wel chill. Dus ging ze nog een keer op weg, en lukte het haar voor de tweede maal met dezelfde smoes langs de politieafzetting te komen.

Na de lunch gaat de productie iets vlotter: 49 lock-ons aan het einde van de dag, ook bedoeld voor andere acties. Maar het merendeel zal nog voor de blokkade in beslag worden genomen door de politie.

Ik zit ondertussen in allerlei Signal- en Telegramgroepen. Extinction Rebellion heeft een platte organisatie, bestaande uit cirkels, regionaal, landelijk en internationaal. Zo zijn er cirkels voor kunst, drummen, koken, wetenschap, media, juridische zaken en landbouw. Je kunt in meerdere cirkels actief zijn en iedereen kan een eigen actie bedenken en uitvoeren. De acties worden bekendgemaakt in de overkoepelende Telegram-groep, de mensen die erbij betrokken willen zijn gaan verder in verschillende Signalgroepen.

In aanloop naar de actie van 28 januari wordt iedereen die mee zal doen onderverdeeld in ‘vingers’. De Haagse groep en de Scientists Rebellions vormen samen een vinger. Elke vinger heeft ten minste één woordvoerder nodig die met de politie praat, en één iemand voor welzijn – in Den Haag en Science is dat Jette. Ze schrijft: ‘Binnen de actie zijn welzijnspersonen te herkennen aan de groene hesjes. Je kunt bij ons terecht voor ondersteuning op praktisch/fysiek/psychisch/ emotioneel/mentaal vlak. We kunnen niet alles, maar voel je vrij om te vragen wat je nodig hebt. Zo kan je ons helpen jou te helpen. Natuurlijk is ons welzijn een gedeelde verantwoordelijkheid. Houd je eigen grenzen in de gaten en respecteer deze.’

Voor nieuwe rebellen worden actietrainingen aangekondigd. Omdat ik de hele actie bij Jette wil blijven, meld ik me voor één aan.

In een vergaderruimte komen op een zaterdagmiddag zo’n dertig mensen samen om te leren hoe ze met stress moeten omgaan, welke pijnprikkels de politie kan toepassen, wat ze kunnen verwachten als ze bereid zijn zich op te laten pakken, wat daarbij hun rechten zijn, hoe ze moeten reageren als ze ondervraagd worden – op alle vragen, zelfs over bijvoorbeeld het weer: ‘Geen commentaar’.

Er wordt gehamerd op het belang van een buddy tijdens de actie, zodat je nooit alleen bent, en er worden groepjes gemaakt op basis van hoeveel risico op arrestatie ze bereid zijn te nemen. Officieel moet de politie drie waarschuwingen geven voor ze mag overgaan tot arrestaties. Ook worden er voorbeelden gegeven van succesvolle burgerbewegingen waarbij burgerlijke ongehoorzaamheid is ingezet.

Het valt me op hoeveel zestigplussers er in het gezelschap zijn. Omdat Extinction Rebellion geweldloos is, doen we een spelletje om ons bewust na te laten denken over wat geweld eigenlijk is. Is het doorknippen van een hek geweld? Is het bekladden van een Rabobank-gebouw geweld? Bij elke vraag mogen we ons ­ergens in de ruimte positioneren waarbij de ene muur volmondig ja betekent en de andere muur definitief nee. Geweld blijkt een rekbaar begrip, want de meeste mensen staan op geen enkele vraag tegen een muur ­geplakt.

28 JANUARI

Op de ochtend van de actie voelt Jette zich kalm en klaar voor de dag – de avond ervoor was ze nog ontzettend boos omdat voor het eerst arrestaties bij mensen thuis zijn verricht nog voordat een actie daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Ook Kastanje is, haar schuilnaam ten spijt, opgepakt op verdenking van opruiing. “Om half zeven ’s ochtends is ze van haar bed gelicht. Ze voelde zich niet meer veilig in haar eigen huis toen ze vrijkwam.”

Omdat nu wel zeker is dat de politie op de hoogte is van de plek waar de ‘vinger’ heeft afgesproken, lopen we direct naar het Malieveld. Onderweg herken ik een man van de bouwdag in Amsterdam-Noord, maar Jette zegt dat we moeten doen alsof we hem niet kennen. ­Iedereen komt zoveel mogelijk individueel en pas op het Malieveld groeperen we ons.

Het staat er zo vol met politie, dat ik vrees dat we de snelweg nooit opkomen. Er komt een agent op ons afgelopen om ons te waarschuwen dat we strafbaar zijn als we de A12 opgaan. De woordvoerder van XR die met de politie praat, doet de ‘silent giraffe’, een teken met zijn vingers in de lucht dat iedereen uit de vinger stil moet zijn, en vertelt wat de politie net verteld heeft. Niemand besluit alsnog te vertrekken. \

Iets voor twaalven lopen we langzaam naar de rand van het Malieveld. Precies om twaalf uur komen er uit alle richtingen groepen met spandoeken en borden aanlopen en stormen we de A12 op. Het voelt of ik onderdeel ben van een groot organisme. Ik krijg ongewild ­tranen in mijn ogen.

Iemand roept: “What do we want?”

Honderden mensen scanderen: “Climate justice!”

“When do we want it?”

“Now!”

Als we onder het viaduct uitkomen, staan er duizenden mensen om ons van boven aan te moedigen. Het is een overweldigende ervaring. Jette heeft haar groene hesje aangetrokken. Ze wil niet met me praten, ze moet haar hoofd houden bij haar rol op dat moment. Ik blijf een beetje op afstand en zie hoe ze met veel mensen een praatje maakt en knuffels geeft. Als er daadwerkelijk wordt overgegaan op arrestaties, verlaten sommige mensen de snelweg. De overblijvers gaan zitten en haken zich in elkaar, ik zie een enkele lock-on. Mensen die zich aan de snelweg hebben vastgelijmd, worden door de politie met cola overgoten totdat de lijm loslaat. Jette blijft heen en weer lopen, praat mensen moed in die worden weggedragen, ze heeft iets onverschrokkens over zich. Na een uur wordt ze gearresteerd, net als ik. Ze loopt rustig mee.

In een stadsbus worden we naar het hoofdbureau van de politie gebracht, waar nog vier andere overvolle bussen staan. Na een uur mogen we de bus uit en moeten we in een gymzaal wachten. De sfeer is gemoedelijk. Sommige mensen spelen een spelletje of lezen een boek. De politie deelt flesjes water uit, die door een aantal rebellen geweigerd worden omdat ze tegen gebotteld water zijn.

Weer twee uur later mogen de mensen die hun identiteit willen geven, in de rij gaan staan om verhoord te worden. Als ik aan de beurt ben, laat ik een brief van deze krant zien waarin staat dat ik een reportage aan het maken ben. Ik vergeet dat ik ‘geen commentaar’ moet zeggen en vertel enthousiast over het project. De brief wordt gekopieerd en ongeveer tegelijk met Jette kom ik vrij. Buiten wacht het arrestanten-ondersteuningsteam om iedereen op te vangen. Bij acties houden ze bij wie gearresteerd is en wat voor ondersteuning zij nodig hebben. Ze onderhouden contact met de advocaat en als het nodig is ook met het thuisfront. Ook Kastanje, die een tijdelijk gebiedsverbod heeft gekregen en niet bij de actie zelf aanwezig kon zijn, juicht iedereen die de draaideur uitkomt toe. Het supportteam blijft actief tot iedereen vrij is. De laatste mensen worden de volgende dag vrijgelaten.

29 JANUARI

Een dag na de blokkade komen drie andere geestelijk verzorgers en activisten bij Jette thuis samen in ‘Active Hope’-cirkel. Ze heeft kaarsen aangestoken, kussens en dekens neergelegd en taart gebakken. Samen lezen ze het gelijknamige boek van Joanna Macy en Chris Johnstone. ‘How to face the mess we’re in with unexpected resilience and creative willpower’, zo luidt de de ondertitel: hoe we de puinhoop waarin we ons bevinden het hoofd kunnen bieden met onvermoede veerkracht en creatieve wilskracht.

Ze reflecteren aan de hand van het boek op de actie. Koen, christelijk geestelijk verzorger in een daklozenopvang, refereert aan een plaatje waarin het individu onderdeel is van steeds groter wordende cirkels, van familie, tot community, tot uiteindelijk het levensweb waarvan iedereen onderdeel is. “Dat levensweb is de basis van onze kracht én onze kwetsbaarheid.”

Jette: “Iemand die ik goed ken, zei toen de arrestaties begonnen: ‘Ik ben wel bang, maar toch blijf ik’. Daar zit zo’n schoonheid in. Iedereen heeft zijn eigen verhaal, zijn geschiedenis, en toch zijn wij daar samen.”

Maarten, boeddhist: “Ik merkte gisteren, omdat ik me anoniem liet arresteren, dat ik me onzeker ging voelen: misschien zit ik nog drie dagen vast. Ik dacht: waarom ben ik hier ook alweer? Zal ik gewoon mijn paspoort geven, zodat ik ervanaf ben? Terwijl ik bij mijn volle bewustzijn al die stappen had gezet, inclusief glitters op mijn vingers zodat ze geen vingerafdrukken konden maken. Ik moest mezelf er echt aan herinneren dat het over iets veel groters gaat dan mijn kleine ikje dat angst voelde.”

Nienke, pastor: “In principe zegt angst: wegwezen jij. Of vechten, of verstijven.”

Maarten: “En probeer je angst maar eens te voelen. Ik ben nu midden dertig. Ik liep als tiener al mee in demonstraties en toen voelde ik die angst nooit zo. Het vergt echt veel moed om je tegen een grote politiemacht geweldloos te verzetten. Dit zijn mensen met knuppels die je mogen slaan en ermee wegkomen. Ik wil dan nog steeds mijn compassie kunnen bewaren.”

Allemaal zijn ze het erover eens dat compassie pijn kan doen – woede en liefde zijn binnen Extinction Rebellion nauw met elkaar verbonden.

Volgende week zullen Jette, Kastanje, Maarten, Koen en Nienke opnieuw de A12 blokkeren, of meehelpen achter de schermen, met naar verwachting duizenden anderen.

De namen van Maarten en Koen zijn gefingeerd. Hun echte namen, en de achternaam van Nienke, zijn bekend bij de hoofdredactie.

Lees ook:
Advocaat Bénédicte Ficq (65): ‘Ik vind het debiel als mensen niet in actie komen’
Topadvocaat Bénédicte Ficq, bekend van haar strijd tegen de tabaksindustrie en Tata Steel, is lid geworden van Extinction Rebellion. ‘Het is de hoogste tijd om ons uit te spreken tegen alle vervuiling.’