Abortus is in Polen illegaal en de morningafterpil zit op de schopstoel

Ze twijfelde: houden, of laten weghalen? Voor Karolina is de vraag alleen al zondig, want Karolina komt uit Polen. Daar is abortus onder druk van de katholieke kerk al sinds 1993 verboden. Nu zit ze in deze wachtkamer in Prenzlau, net over de Duitse grens.

Ze is pas tweeëntwintig. Met haar ronde gezicht en blonde haar lijkt ze zelf nog een kind. Eigenlijk had ze haar beslissing al genomen, maar de twijfel sloeg toe toen ze naar de gynaecoloog ging om zeker te weten dat ze zwanger was. Dat was ze. De vijfde week. "Toen zei mevrouw de dokter dat over een week het hartje zou gaan kloppen. Bij het horen van het woord hartje werd ik heel verdrietig."

Drie vriendinnen deelden in de twijfel. Twee waren voor, een tegen. Karolina: "Het was een grote chaos in mijn hoofd. De druk was zo groot. Ik zette de plussen en minnen van beide beslissingen naast elkaar."

Er volgden emotionele discussies, over de telefoon, via de mail. En met sms'jes. Ook Karol, de vader, kreeg die van haar vriendinnen: "Je bent een moordenaar." Van de man wordt standvastigheid verwacht. Hij moet een rots zijn in de branding van emoties en hormonen: vrouw, denk aan het kind. Doe je plicht, dan doe ik de mijne: ik zal voor jullie zorgen. Karol knijpt zijn lippen opeen als hij erover vertelt: "In Polen is dat normaal; mensen voor moordenaar uitmaken."

In Tosia's geval deed haar vriend wel zijn plicht. "Hij gebood mij het kind te houden." Of eigenlijk ex-vriend, want ze had hem al de bons gegeven, toen ze ontdekte dat ze zwanger was. Hij zwoer niettemin dat hij voor ze zou zorgen, voor Tosia, voor haar kind uit een vorige relatie en voor de baby. Het zou allemaal goed komen van zijn minimumloon: 350 euro netto per maand.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Hel en verdoemenis

Voor de morningafterpil was het te laat. Die was toen het gebeurde nog niet verboden. Deze week zal de Senaat vrijwel zeker bekrachtigen wat de Sejm - de Poolse Tweede Kamer - vorige week besloot: de morningafterpil mag voortaan alleen op recept worden verstrekt. De gemiddelde wachttijd voor een doktersbezoek bedraagt twee weken.

Een abortus had wel gekund, maar alleen illegaal. In het West-Poolse provinciestadje waar ze vandaan komt.

Alleen de prijs... Die is fors gestegen sinds anderhalf jaar geleden de nationalistisch-katholieke partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) aan de macht kwam. Artsen zijn bang. "Voordat PiS ging regeren kostte het 750 euro, nu is het tweeduizend." In Prenzlau, net over de grens in Duitsland is het een stuk goedkoper (500 euro) en nog legaal ook.

Thuis weet niemand waar Tosia vandaag is. Mama is religieus en gaat naar de kerk. "Ik zou niet willen dat ze dit op haar geweten zou laden." Wat niet weet, wat niet deert. Iedereen die het wel weet, zit naast haar Duitse ziekenhuisbed. Drie vriendinnen die giechelen en boos zijn. Vooral op de kerk.

De kerk die propaganda bedrijft. De kerk die wil beslissen over het lichaam van de vrouw. De kerk die haar neus in de politiek steekt. Maar toch brengt Tosia binnenkort haar tienjarige zoon naar diezelfde kerk voor zijn eerste communie. "De hele klas gaat. Hij zou de enige zijn die anders is." De sociale druk is te groot. "In Polen kun je niet leven zoals je zelf wilt."

Iedere ochtend zit een tiental nerveuze patiëntes met aanhang in de wachtkamer van dokter Janusz Rudzinski in het regionale ziekenhuis van Prenzlau. En iedere ochtend breekt hij het ijs met de vraag: Wie van jullie heeft op PiS gestemd? "En weet u wat? Nooit is er iemand die het toegeeft." Hij laakt de hypocrisie van zijn landgenoten. En de agressie.

Al jaren krijgt hij kaartjes en brieven. Sommigen dreigen met hel en verdoemenis. Anderen bidden voor zijn zielenheil. "Daar ben ik erg dankbaar voor. Ik ben 74. Mensen op mijn leeftijd worden ziek en gaan dood. Ik ben kerngezond." De laatste tijd zijn er steeds meer 'onfatsoenlijke telefoontjes', mensen die opbellen en hem voor kindermoordenaar uitmaken.

Tekst loopt door onder afbeelding.

'Kindermoordenaar'

Ondertussen gaan tienduizenden Poolse vrouwen jaarlijks naar zo'n 'kindermoordenaar'. Een kwart in het buitenland; Slowakije, Oostenrijk en Duitsland. In het diepste geheim. Ook buitenlandse klinieken zwijgen er liever over, uit angst voor protesten van pro-life activisten.

Rudzinski niet, hij is een bekend gezicht. Als enige gynaecoloog in de Oost-Duitse grensregio (aan de Duitse kant) schuwt hij de media niet. Zijn mobiel rinkelt om de paar minuten. Honderd keer per dag.

Hij is al met pensioen en had al lang willen stoppen. Maar de zaak is 'ideologisch'. "Het inperken van abortus is het inperken van de rechten van de vrouw. Vrouwen hebben het toch al veel zwaarder dan mannen." Negen jaar geleden besloot hij daarom parttime door te werken. En wel in Prenzlau, vlak bij de Poolse grens.

Duizenden vrouwen heeft hij in die tijd te woord gestaan. Ongelovige vrouwen die niet bang zijn voor God, maar des te meer voor meneer pastoor. Wanhopige vrouwen die met veertig graden koorts opbellen, nadat ze een stuk ijzerdraad in hun baarmoeder hebben gestoken. Te late vrouwen die opbellen als de twaalfde week is verstreken en die hij aanraadt naar Nederland te gaan. Vrouwen die uit hun dorp moeten verhuizen, omdat hun ex aan de pastoor heeft verteld dat ze in Prenzlau zijn geweest. Maar vooral zelfredzame vrouwen.

"Driekwart van de patiëntes die hier komen hebben pillen tegen maagzweren geslikt." De bijwerking is het samentrekken van de baarmoeder, veel bloedverlies en pijn, maar ze zijn lang niet altijd effectief. "De meeste vrouwen controleren of de miskraam is gelukt. Maar sommige niet en in dat geval is de foetus beschadigd."

Angstige patiëntes

Ook in Prenzlau woedt de ideologische strijd. Twee van Rudzinski's Poolse collega's, beiden anesthesisten, weigeren medewerking bij het afbreken van een zwangerschap. "Patiëntes zijn angstiger dan vroeger." Bijna nooit geven ze over de telefoon hun achternaam, alleen een voornaam en de dichtstbijzijnde grote stad. Maar zelfs dan blijkt Beata uit Warschau niet zelden Ania uit Krakau te zijn als ze verschijnen. Als ze verschijnen, want 'van de tien patiëntes, komen er twee niet opdagen'.

Geen namen, zelfs geen voornamen, bij Ciocia Basia ('Tante Barbara') een groep vrijwilligsters in Berlijn die Poolse vrouwen helpen aan een betaalbare abortus. "Wij wissen alle sporen van communicatie met de vrouwen, om ze niet in gevaar te brengen." Sarah Diehl is Duitse en doet de media. De meeste vrijwilligsters komen uit Polen. Daar is helpen bij een abortus strafbaar.

Dus blijven ze liever uit beeld. Ciocia Basia helpt gemiddeld één vrouw per week. Dat aantal stijgt. Vorig jaar meldden zich voor het eerst vrouwen die volgens de Poolse wet recht hadden op een abortus, omdat de vrucht niet levensvatbaar was. Legaal of niet, geen arts durfde eraan beginnen.

Artsen staan onder steeds grotere druk door de ideologisering van het debat, constateert Diehl. De praktische consequenties voor duizenden vrouwen staan al lang niet meer in het middelpunt. "Tegenstanders van abortus hebben in Polen gewonnen als het gaat om de retoriek en het woordgebruik."

Tekst loopt door onder afbeelding.

Bloederig hoopje vlees

Wojciech Kaluszynski (40) is zo'n tegenstander. Eens per maand staat hij op het plein van Sopot, de chicste badplaats aan de Poolse kust. Er is kracht voor nodig om het grote spandoek overeind te houden in de zeebries. En om meewarige blikken te trotseren van flanerende zondagsgasten.

De foto van een bloederig hoopje vlees in de vorm van een mensje is opgeblazen tot een vierkante meter. "Onder de regering van PiS hebben aborteurs 950 kinderen vermoord". Alleen wie de aanblik trotseert en dichterbij komt, kan de kleine lettertjes lezen: 'abortus in de 22ste week'.

Twee van Kaluszynski's eigen kinderen waren jonger toen ze ter wereld kwamen. Doodgeboren in het ziekenhuis. "Mijn vrouw lag naast een vrouw die haar kind kwam vermoorden, omdat het vermoeden bestond dat het het down had." Na deze 'persoonlijke ervaring in dit soort zaken' sloot hij zich aan bij de 'pro-life'-beweging. Zijn vrouw niet. "Ze zegt dat ze moeite heeft om haar overtuigingen te uiten."

Als PiS-stemmer is hij 'heel teleurgesteld' dat de regering de abortuswet nog niet heeft aangescherpt. Een vrouw moet baren, ook als ze verkracht is, ook als het haar leven bedreigt, ook als de foetus niet levensvatbaar is, of ernstig beschadigd. "Abortus is moord. Ik kan niet accepteren dat er mensen zijn die dat anders zien." Van de ondergrondse abortuspraktijk heeft hij 'weleens gehoord'. "Ik heb nog nooit met mensen gepraat die abortus overwogen."

Karolina en Karol hebben hun beslissing ondertussen genomen. "In de toekomst willen we zeker kinderen, maar nu nog niet." Karol: "Over een jaar of tien." Karolina: "Over vijf jaar." Voorlopig zijn ze een paar dagen 'op vakantie' aan de Oostzee. Met een omweg via Prenzlau.

Vanwege privacyredenen zijn de namen van Karolina, Karol en Tosia gefingeerd. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend.

Ondergrondse abortus; een miljoenenbusiness

In 2013 deed het peilingsbureau CBOS een groot onderzoek, waaruit bleek dat minstens een kwart van alle Poolse vrouwen een abortus heeft ondergaan. Onder vrouwen die volwassen werden na 1993 ligt dat op ongeveer 15 procent.

De felle discussie die het afgelopen jaar oplaaide, gaat voorbij aan de praktijk. Veel politici en de kerk doen de schattingen van het aantal ondergrondse abortussen af als overdreven.

Het debat is ideologisch en draait om de drie uitzonderingen waarin het afbreken van de zwangerschap nog wel is toegestaan: als het leven van vrouw wordt bedreigd, als de zwangerschap het gevolg is van verkrachting, of als de foetus zwaar beschadigd is.

De regering wilde eerder dit jaar ook deze uitzonderingen inperken. Toen dit leidde tot massale 'zwarte protesten' krabbelde PiS-leider Jaroslaw Kaczynski terug. Het besluit om de morningafterpil voortaan alleen op doktersrecept beschikbaar te stellen, wordt gezien als gebaar naar de conservatief-katholieke achterban.