Aanklacht plagiaat kan Dumas treffen

Moet Marlene Dumas, Nederlands meest succesvolle kunstenares, bang zijn voor een veroordeling wegens plagiaat? Zij gebruikt voor haar schilderijen toch ook foto's van anderen, zonder daar elke keer toestemming voor te vragen. Dat zou zomaar kunnen, zegt de in auteursrecht gespecialiseerde advocaat Marcel de Zwaan.

Dinsdag werd de Belgische kunstenaar Luc Tuymans veroordeeld voor plagiaat. Net als Dumas - maar ook andere kunstenaars als Gerhard Richter en Jeff Koons - maakt hij schilderijen gebaseerd op foto's. De fotografe Katrijn Van Giel was naar de rechter gestapt, omdat Tuymans' schilderij 'A Belgian Portrait' sterk lijkt op haar krantenfoto van politicus Jean-Marie Dedecker.

De kunstenaar had zonder haar toestemming de foto naadloos nageschilderd, inclusief de zweetdruppels op het voorhoofd van de politicus. Ook de opvallende compositie en de lichtval waren identiek. Het schilderij is volgens de rechter in Antwerpen, 'niet meer en niet minder dan een overname van de persfoto'. Tuymans mag het schilderij niet meer tentoonstellen of reproduceren op straffe van een dwangsom van 500.000 euro.

De kunstenaar gaat in beroep, maar de kans dat hij alsnog op auteursrechtelijke gronden in het gelijk wordt gesteld, is niet groot, verwacht De Zwaan van het Amsterdamse advocatenkantoor Bremer & De Zwaan. De argumenten van Tuymans snijden volgens hem geen hout. "Het is auteursrechtelijke kolder wat hij er in de pers over zei."

De kunstenaar beriep zich er onder meer op dat zijn schilderij een ander formaat had en van een ander materiaal was gemaakt dan de foto. Maar dat doet niets af aan de inbreuk op het auteursrecht van de fotograaf, zegt De Zwaan. Tuymans leek wel een wat beter punt te hebben met het argument dat zijn schilderij een 'parodie' is op de foto. In het auteursrecht wordt een uitzondering gemaakt voor een parodie of karikatuur. De rechter liet er echter geen spaan van heel. In het vonnis staat dat 'uit geen enkel element blijkt dat de foto clownesk, geparodieerd of sardonisch is overgenomen'. De Zwaan: "Essentieel bij de parodie is de humoristische bedoeling en die zie ik zo niet terug in het schilderij. Maar het element van commentaar dat ook in een parodie zit, sloot misschien wel aan bij de bedoeling van Tuymans en daar zou serieus naar moeten worden gekeken."

De uitspraak kan ook gevolgen hebben voor andere kunstenaars, meent De Zwaan. "Marlene Dumas mag rustig beseffen dat ze vanuit auteursrechtelijk perspectief te vrijelijk gebruik maakt van beelden van anderen. Maar alleen als je het door die bril bekijkt." Volgens de advocaat kan en moét je er ook op een andere manier naar kijken. Er is ook nog zoiets als de artistieke uitingsvrijheid van kunstenaars. "Het auteursrecht kan daarbij geen slagboom zijn waar je niet voorbij komt. Het zal van geval tot geval moeten worden beoordeeld."

Dumas was gisteren niet bereikbaar, maar ze heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze als een 'ekster' alle mogelijke beelden als materiaal gebruikt. Ze vindt dat geen plagiaat, omdat anders dan in de literatuur fotografie en schilderkunst verschillende werelden zijn.

Letterlijk naschilderen mag niet, dat is duidelijk. Maar het is lastig om een algemene en voor iedereen herkenbare grens te trekken tussen wat wel en niet geoorloofd is. De wet schiet hierin te kort, zegt De Zwaan. Bij gebruik van een foto in een kunstwerk zoals bij Tuymans is bronvermelding wel aan te bevelen. "Dat kan in de titel of in de toelichting op het werk."

undefined

Nederlandse affaire zonder rechter opgelost

Ook in Nederland werd vorig jaar een kunstenaar van plagiaat beschuldigd. Iris van Dongen gebruikte een foto van Koos Breukel voor een schetsontwerp voor een staatsieportret van koning Willem-Alexander. Daarmee won ze een prijsvraag van het Mondriaan Fonds. Ze had Breukel geen toestemming gevraagd, ook werd de naam van de fotograaf niet vermeld. Volgens Van Dongen had ze zijn naam wel in interviews genoemd. De rechter kwam er niet aan te pas. Wel liet het Mondriaan Fonds op de website en op tekstborden in het Rijksmuseum alsnog vermelden dat het ontwerp was gemaakt op basis van foto's van Breukel.

undefined