3 Wat is waarheid?
Iedereen zijn eigen waarheid: dat lijkt de nieuwe politieke werkelijkheid onder Donald Trump. Daarbij werpt zijn staf zich zowel in de persoon van adviseur Kellyanne Coneway, als in zijn klimaatsceptische ministers op als spreekbuis van volks wantrouwen - een diepe argwaan voor wereldverbeteraars, voor de 'elitaire' pers en voor mooie woorden als 'feiten' en 'waarheid' die een verborgen politieke agenda moeten verhullen.
Maar komt dat wantrouwen in feitelijke informatie ook bij de anti-intellectuelen vandaan? Daarover woedt onder filosofen alweer een poosje een debat; en in die discussie spaart de academische elite zichzelf niet.
Kwam dat wantrouwen eigenlijk niet van links? Juist in links-universitaire kringen woedt sinds de jaren zestig twijfel over de overtuiging dat er één set onbetwijfelbare feiten bestaat, waar iedereen het over eens kan worden. Dat wantrouwen werd, en wordt, gevoed door emancipatiebewegingen, die zich vooral in de cultuurwetenschappen wisten te profileren. Dé geschiedenis? Dé kunst? Dé filosofie? Dat is allemaal het verhaal van blanke mannen. Hun claim op de waarheid dient dus te worden gewantrouwd als een poging de macht te behouden.
Die emancipatie in de cultuurwetenschap leidde tot wat je zou kunnen noemen 'alternatieve feiten', maar dan niet zoals Kellyanne Conway, de adviseur van president Trump, het bedoelde.
Zo ontkenden onderzoekers in de nieuwe discipline vrouwengeschiedenis niet dat, pakweg, Michiel de Ruyter heeft bestaan, maar richtten ze hun blik liever op diens vrouw.
Tot zover niets aan de hand: de bestaande feiten worden niet ontkend, er komen er alleen meer bij.
Toch is dat niet het hele verhaal. Volgens onder meer de Franse denker Bruno Latour (1947) reikt de invloed van het postmodernisme verder, met name aan de Amerikaanse universiteiten. Daar werden studenten de laatste decennia zó getraind in de postmoderne visie dat neutrale kennis niet bestaat, dat deze academici hun functie als publieke hoeders van objectieve kennis in zijn ogen hebben verwaarloosd.
In zijn artikel 'Why Has Critique Run out of Steam?' stelt hij dat postmoderne academici, met hun diepgeworteld wantrouwen ten opzichte van objectieve kennis weerloos staan tegenover de gevaren van deze tijd. Als voorbeeld noemt hij de complottheorieën die na 9/11 overal opgeld deden.
"Wat is er van die maatschappijkritiek terechtgekomen als een boek dat beweert dat er nooit een vliegtuig in het Pentagon gecrasht is, een bestseller kan worden?"
Postmodernisten die woorden als 'waarheid' en 'feiten' alleen met een sceptische glimlach uitspreken, onderscheiden zich volgens Latour onvoldoende van hun populistische tegenstanders, die 'linkse bolwerken' ervan beschuldigen vooringenomen te werk te gaan.
Beide tasten op hun manier het vertrouwen aan dat er zoiets bestaat als kennis die door elk weldenkend mens kan worden onderschreven. Bijvoorbeeld omdat het leeuwendeel van de wetenschappers het erover eens is.
Is intellectueel Amerika inderdaad te slap opgetreden tegen dergelijke onzintheorieën? Het kan onmogelijk de enige reden zijn dat zo veel Amerikanen hun interesse in de feiten zijn verloren. Minstens zo belangrijk is de rol van sociale media, die elke burger de kans bieden om zijn of haar waarheid de ether in te slingeren.
Toch komen de uitspraken van Donald Trump en zijn staf aan als een klap van een boemerang.
Het links-academische wantrouwen in het 'establishment', slaat terug in het gezicht van cultuurwetenschappers die zulk wantrouwen op poten hebben gezet, maar nooit hadden vermoed dat het ook tegen hen gebruikt kon worden.
undefined
