140.000 Wajongers ontvangen te hoge uitkering
Of je nou een lichte geestelijke beperking had of zwaar meervoudig gehandicapt was, bijna iedereen werd tot 2010 op grond van de Wet Werk en Arbeidsondersteuning Jongeren (Wajong) volledig arbeidsongeschikt verklaard. Daardoor ontvangen tenminste 140.000 van de 240.000 Wajongers nog steeds een hogere uitkering dan waarop ze volgens de regels recht hebben.
Dat kost de overheid honderden miljoenen euro's extra per jaar. Staatssecretaris Klijnsma (sociale zaken) wilde alle huidige Wajongers alsnog keuren en zij die konden werken uit de regeling halen. Als ze geen werk vonden, zouden ze bijstand krijgen. Maar voor dat plan was geen Kamermeerderheid.
De tot 2010 gevolgde praktijk was dat Wajongers helemaal niet werden gekeurd op hun vermogen om arbeid te verrichten, meldt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) desgevraagd. De jonggehandicapte ging alleen langs een verzekeringsarts, niet langs de arbeidsdeskundige. De arts stelt alleen vast wat iemand mankeert.
Van alle Wajongers heeft een derde een lichte verstandelijke beperking, zoals zwakbegaafdheid. Een kwart is autistisch of heeft een ontwikkelingsstoornis als ADHD. Een vijfde heeft een psychiatrische aandoening, zo'n 14 procent een lichamelijke handicap en bijna 10 procent een ernstige verstandelijke beperking.
Sinds 2010, toen de wet werd aangepast, gaan Wajongers niet alleen langs de verzekeringsarts, maar ook daadwerkelijk langs de arbeidsdeskundige van het UWV. Die beoordeelt aan de hand van een lijst met functies in hoeverre iemand kan werken. Het probleem van deze lijst is dat er weinig echte bestaande functies, banen of beroepen op staan waar ook vacatures voor zijn. De arbeidsdeskundigen kunnen daardoor bijna geen functies aandragen waarmee jongeren met een lichte aandoening het wettelijk minimumloon kunnen verdienen. Dus geven ze bijna alle jonggehandicapten nog steeds automatisch het stempel 'volledig arbeidsongeschikt'.
Waarom zijn de functies in de database van de arbeidsdeskundigen nooit aangepast? "Uit piëteit", vermoedt Frans Nijhuis, hoogleraar inclusieve arbeidsorganisaties aan de Universiteit Maastricht. "Anders zeg je tegen zo iemand: 'Je kúnt werken, dus je krijgt een lagere uitkering, ook al is er helaas geen werk voor je'. Dat is een harde boodschap."
Volledig arbeidsongeschikten krijgen in de Wajong 75 procent van het minimumloon (1113 bruto per maand). Arbeidsgehandicapten die voor 65 tot 80 procent zijn afgekeurd, zouden volgens de rekenmethode die de overheid tot 2010 hanteerde nog maar iets meer dan 50 procent van het minimumloon (724 euro) moeten ontvangen. Sinds 2010 worden Wajongers die kunnen werken in een werkregeling geplaatst. Iets meer dan de helft van de Wajongers komt daarin. Zij krijgen een volledige Wajong-uitkering, maar worden geacht ooit een werkgever te vinden.
Vanaf 2015 moet de nieuwe Participatiewet gelden. Dan komt alleen wie echt volledig arbeidsongeschikt is nog in de Wajong terecht. Vandaag debatteert de Tweede Kamer over dit plan. Om de Participatiewet goed uit te voeren komen er nieuwe regels die het UWV in staat moeten stellen iemands arbeidsvermogen goed te beoordelen. Volgens deskundigen valt dan circa 70 procent van de Wajongers buiten de boot. Zij komen in de bijstand als ze geen werk vinden.
Nijhuis: "Het wordt dus hoog tijd om banen te creëren voor deze groep." De hoogleraar wijst erop dat veel mensen nu werk doen waarvoor ze overgekwalificeerd zijn. Een leraar moet zelf vaak de kopieermachine maken, een procesoperator doet vaak zelf de logistieke taken, een secretaresse sorteert zelf de post. Terwijl dat werk is voor laagopgeleiden.
Ook Nijhuis denkt dat de meeste Wajongers weliswaar kunnen werken, maar dan wel in banen met veel structuur, een lage werkdruk, een aanspreekpunt en niet te veel verschillende taken. Op sociale werkplaatsen kunnen ze niet meer terecht en de Wajong gaat grotendeels op slot. Gemeenten moeten vanaf 2015 elk jaar zo'n tienduizend mensen met een beperking éxtra helpen met het vinden van werk.
Groningen heeft veel Wajongers
De drie gemeenten met het hoogste aandeel jongeren in de Wajong liggen in de provincie Groningen, meldt de Jeugdmonitor 2013 van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Hoogezand-Sappemeer voert de lijst aan met 7,8 procent. Dat is ruim twee keer zo hoog als het landelijke gemiddelde: 3,3 procent van alle jongeren van 15 tot 27 jaar in Nederland ontvangt een Wajong-uitkering. Tien jaar geleden had nog geen 2 procent van de mensen een Wajong-uitkering. De vier grootste gemeenten hebben allemaal een kleiner aandeel jongeren met een Wajong-uitkering dan landelijk. Van deze gemeenten had Utrecht vorig jaar met 1,7 procent het kleinste aandeel.
