10 tips voor een geslaagde formatie in de gemeente

Waarom wachten op de uitslag, als op dit moment al de grote vraagstukken in de gemeente verzameld kunnen worden én in de verkiezingsprogramma's ook de opstelling van de partijen staat? Zoek vooral de overeenkomsten, en betrek daar zoveel mogelijk partijen bij.

De Raad voor het openbaar bestuur (Rob), een invloedrijk adviesorgaan van het kabinet, zegt dat het rapport 'Nieuwe politiek, nieuwe akkoorden' géén advies is, eerder een enthousiasmerende bloemlezing. Maar wie na lezing nog denkt dat een collegeakkoord voor vier jaar moet worden dichtgetimmerd in een achterafkamertje, is volgens de raad niet meer van vandaag.

Vorig jaar al bracht de raad het rapport 'Het regeerakkoord als startdocument' uit waarin ze op landelijke niveau pleitte voor een compact regeerakkoord op hoofdlijnen, dat vooral de richting van het nieuwe kabinet vastlegt. Tevergeefs. Kabinet-Rutte III trok zich terug tot buiten het Binnenhof en presenteerde na maanden een zeer gedetailleerd akkoord dat voor vier jaar in beton gegoten is. Alsof er tussentijds niets kan veranderen.

Nieuwe politiek

"Wat we altijd deden, is niet meer van vandaag", zegt Miranda de Vries, lid van de raad en tevens burgemeester van Etten-Leur. "Een akkoord kan zoveel rijker zijn, zoveel flexibeler en meer draagvlak hebben. Als tenminste in een open proces zoveel mogelijk maatregelen door zoveel mogelijk partijen worden gedragen, óók door de oppositie, de maatschappelijke groeperingen en burgers."

Aan de vooravond van de gemeenteraadsverkiezingen komt de raad daarom vandaag met een nieuw rapport. Wat in Den Haag nog niet lukt, gebeurt lokaal al wel. Daarom presenteert 'Nieuwe politiek, nieuwe akkoorden' tien voorbeelden uit gemeenten, die als inspiratie moeten dienen voor de komende lokale formaties. Ook de Provinciale Staten die volgende jaar weer worden gekozen en de waterschappen hebben grote belangstelling voor het rapport. En de raad hoopt dat uiteindelijk ook Den Haag de voorbeelden omarmt, wanneer er weer parlementsverkiezingen zijn.

De lokale voorbeelden laten volgens De Vries zien dat er grofweg drie manieren zijn om van het geëigende pad tot coalitievorming af te raken. Sommige gemeenten werken met zogeheten 'raadsbrede akkoorden' waaraan álle fracties hebben meegewerkt, dus niet alleen die in het college plaatsnemen. Er wordt een zo groot mogelijke meerderheid gezocht en op de geschilpunten mag er afwijkend worden gestemd zodat er wisselende meerderheden ontstaan.

Varianten

Dan is er het traditionele 'coalitieakkoord' tussen de fracties die samen gaan besturen, maar in de praktijk zijn daar varianten in mogelijk. De coalitie kan bijvoorbeeld andere partijen of maatschappelijke organisaties uitnodigen om mee te praten. Weer andere gemeenten werken met zogenaamde 'samenlevingsakkoorden' die tijdens de formatie, maar ook in de vier jaar die nog komen, met burgers worden gesloten op bepaalde thema's.

Volgens De Vries kunnen zulke samenlevingsakkoorden in principe gelden voor alle onderwerpen, zo lang die maar niet extreem urgent zijn. "Evacueren doe je niet na raadpleging van de bevolking, die zet je na een calamiteit als college direct in gang." Maar ze noemt wel het voorbeeld van het Brabantse Cranendonck waar de komst van een asielzoekerscentrum in twee termijnen werd behandeld. "Het college zei 'ja' tegen de noodopvang, maar daarna is er met een aselect gekozen afvaardiging van de bevolking gesproken over een permanente opvang. Door die afwijkende procedure ontstond er een enorm draagvlak onder de bevolking."

In het rapport van de ROB staan tien tips die gemeenten kunnen gebruiken als ze willen variëren in coalitievormen. Bij alle stappen geldt volgens De Vries: "Maak er geen vrijblijvende exercitie van maar leg genomen beslissingen vast in een formeel raadsbesluit en veranker dat ook in de begroting".

Voor het overige ziet de raad alleen maar voordelen. "Besluitvorming met méér partijen en burgers is kwalitatief beter én creëert een veel groter draagvlak." Terwijl de kosten van die extra inspanning laag zijn, voorkomen breedgedragen coalitieakkoorden en besluiten vertragende gerechtelijk procedures aangespannen door tegenstanders. Bestuurlijke vernieuwing kost dus niets, maar levert juist geld op, aldus de raad.

Tien Tips voor de formatie

1.Begin zo vroeg mogelijk met het zoeken naar overeenkomsten, het liefst al vóór de verkiezingen.

2.Betrek er niet alleen de 'beroepsinsprekers' bij, maar ook moeilijk bereikbare en niet georganiseerde bewoners.

3.Betrek er ook de burgemeester, de griffier en de gemeentesecretaris bij. Zij moeten het overleg begeleiden.

4.Wees duidelijk over de rol van de burgemeester, de raadsleden en burgers. Dat voorkomt teleurstelling.

5.Zorg voor een ontspannen en open sfeer tijdens de onderhandelingen, op een externe locatie met goede catering.

6.Zorg voor een sterke gespreksleider die kan verbinden en zich niet laat leiden door een politieke voorkeur.

7.Laat het proces niet te lang duren en beperk het akkoord tot hoofdlijnen.

8.Neem het akkoord op in de begroting, zodat er een duidelijke link is tussen plan en de beschikbaarheid van geld.

9.Zorg dat er altijd een raadsbesluit wordt genomen over het akkoord. Dat is een verankering.

10. Het is belangrijk dat alle partijen de noodzaak voor een bestuursakkoord nieuwe stijl inzien. Ze moeten elkaar iets gunnen. Begin er anders niet aan.

Lees ook:
- Een reconstructie van de formatiegesprekken tussen VVD, CDA, D66 en CU: Hoe de Prisma's van Pechtold de formatie openbraken
- Columnist Hans Goslinga analyseerde de trage formatiegesprekken afgelopen oktober: Rutte III-in-trage-wording laat zien hoe moeizaam het is het midden tot politieke werkzaamheid te brengen.