Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in de vitale beroepen, waardoor veel mannen nu thuiswerken en voor de kinderen zorgen. Wat doet dat met de nog altijd traditionele rolverdeling in Nederlandse gezinnen?
Nee, zijn vrouw kan nu even weinig bijdragen thuis. De zorg voor zijn zoon van 8 en dochter van 6 komt deze weken neer op Frank Jansen (38). “Het is leuk om de kinderen veel te zien”, zegt hij. Dat gevoel is volgens hem wederzijds. “De kinderen vinden het leuk om elkaar en hun vader veel te zien. Al missen ze hun vriendjes wel.”
De vrouw van Jansen is neuroloog in een Utrechts ziekenhuis, waar het nu ook voor haar ‘een gekkenhuis is’. Ze krijgt patiënten uit Noord-Brabant overgedragen en al haar assistenten zijn uitgeleend aan de corona-afdeling, waardoor ze harder moet werken dan ooit.
Het maakt Jansen trots. Op haar, en ook een beetje op zichzelf. “Het is fijn dat ik, door mijn vrouw te steunen, toch op mijn manier iets kan doen om het coronavirus te bestrijden.”
Oververtegenwoordiging
Jansen, zzp’er en op dit moment vier dagen per week werkzaam bij Fonds Slachtofferhulp, zal niet de enige vader zijn die deze weken in zijn eentje het thuisfront draaiend moet houden, terwijl zijn vrouw in de frontlinie staat. Twee derde van de medewerkers in cruciale beroepen is vrouw, blijkt uit een eerste grove schatting die het CBS maakte. Dat komt vooral door de enorme oververtegenwoordiging van vrouwen in de zorg, het onderwijs en de kinderopvang.
Dat betekent dat er nu veel mannen thuiswerken, terwijl hun vrouw buiten de deur niet gemist kan worden. Wat doet dat met de traditionele rolverdeling in gezinnen? Het Nederlandse model is nog altijd overwegend: man werkt fulltime, vrouw parttime. Ook de zogeheten zorgverantwoordelijkheid – de verantwoordelijkheid voor kwesties als: wie zorgt dat er genoeg luiers zijn en dat de balletvoorstelling niet vergeten wordt? – komt nog altijd voor het grootse deel neer op moeders.
Jens van Tricht, directeur van mannenemancipatie-organisatie Emancipator, hoopt dat deze crisis in ieder geval leidt tot een herbezinning, een nieuwe balans wellicht. Bekend is de propagandaposter uit de Tweede Wereldoorlog van een vrouw die haar mouwen heeft opgestroopt en ‘yes, we can’ roept. “Vrouwen moesten naar de fabrieken, omdat mannen naar het front gingen. Toen bleken ze alles te kunnen wat mannen ook kunnen”, zegt Van Tricht. “Misschien is dit een moment waarop vaders zich realiseren dat ze hun kinderen net zo veel te bieden hebben als moeders.”
Dat vraagt ook wat van de samenleving, van werkgevers én van vrouwen, benadrukt hij. “We moeten erkennen dat mannen deze rol, die van hoeder van het huis, kunnen hebben. Mannen worden nog steeds vooral aangesproken op hun rol als kostwinner en op hun carrière. Nu is het moment waarop we mannen moeten ontslaan van die verantwoordelijkheid en zeggen: richt jij je op de zorg voor je kinderen en je partner met dat vitale beroep.”
Vrouwen op hun beurt moeten leren loslaten. “Iedereen doet dingen op zijn eigen manier. Dat geldt ook voor zorgen en opvoeden. Mannen moeten de ruimte krijgen om te onderzoeken hoe zij dit willen doen.”
Van Tricht, ook auteur van het boek ‘Waarom feminisme goed is voor mannen’, werkt met Emancipator al langer aan het scheppen van ruimte voor mannen om eigen keuzes te maken. Zijn overtuiging is dat mannenemancipatie en vrouwenemancipatie hand in hand gaan. Deze crisis roept volgens hem fundamentele vragen op die Emancipator al langer stelt.
“Waarom vinden we betaald werk en productie zoveel belangrijker dan zorg en reproductie?”, vraagt Van Tricht zich af. “Want dat is dus niet houdbaar en dat merken mannen nu ook.” De beroepen die nu als vitaal zijn aangemerkt zijn vaak de beroepen waarin weinig wordt verdiend en die weinig waardering krijgen.
Onregelmatige diensten
De huidige crisis relativeert in ieder geval enorm, zegt vader Norbert Buiter (38), die thuiswerkt met vier kinderen onder de zeven. Zijn vrouw is in opleiding tot longarts in Groningen en is deze weken amper thuis. “De prioriteit ligt nu bij het werk van mijn vrouw en bij mijn gezin”, zegt hij. Dat merken ze ook op zijn werk – hij is business developer en fiscalist, gespecialiseerd in duurzame energie. “Maar iedereen heeft daar respect voor.”
Buiter en zijn vrouw werken in normale weken allebei vier dagen en zijn vrouw draait veel diensten. Hij is het dus gewend alleen te zijn met zijn kinderen. Een modern gezin, zegt hij zelf. “Maar het basisniveau van stress is nu hoger.” Omdat er nog steeds een gastouder bij hem komt, kan hij overdag wat werken. Maar zijn vrouw zal de komende dagen onregelmatige diensten draaien en zijn oudste twee krijgen van hem thuisonderwijs. In het weekeinde moet hij het alleen rooien. “Schoonouders en ouders die normaal helpen, willen we nu liever niet over de vloer”, zegt hij stellig.
In zijn omgeving ziet hij mannen die kostwinner zijn en nu thuis komen te zitten. “Ik denk dat gezien de huidige situatie de rolverdeling in veel gezinnen verschuift”, zegt hij. “Dat lijkt me wel goed.”
Drie hoog achter
Ook voor Frank Jansen geldt dat hij, met een vrouw die neuroloog is, al gewend is om thuis de boel draaiende te houden. “Van sommige vrienden hoor ik nu wel: jeetje, ik ben een hele dag alleen met de kinderen”, zegt hij. “Maar ik ben het gewend.”
Het helpt dat zijn werkgever flexibel is en hem de ruimte geeft om zijn kinderen thuisonderwijs te geven. “Er zullen ook werkgevers zijn die wel heel strikt zijn”, denkt hij. “Dan is dit echt a hell of a job.”
Dat maakt ook dat hij plezier heeft in het geven van onderwijs aan zijn kinderen. “Het is echt leuk om te zien wat er gebeurt. Mijn dochter is niet zo goed in taal en mijn zoon niet zo in rekenen, maar ik zie dat die zwakke punten nu vooruitgaan.” Al houdt hij zijn hart vast voor komende week, als het weer slechter wordt. “Wij hebben een tuin, de kinderen kunnen naar buiten. Ik moet er niet aan denken om nu ergens drie hoog achter te wonen.”
Ongelijkheden uitvergroot
Die ongelijkheid is precies waar hoogleraar familiesociologie Renske Keizer zich zorgen over maakt. Zij is verbonden aan de Erasmus Universiteit en heeft zich gespecialiseerd in ouderschap en vaderschap. “Ik verwacht dat bestaande ongelijkheden in deze periode worden uitvergroot”, zegt ze.
Hoger opgeleiden als Buiter en Jansen kunnen hun kinderen beter helpen met leren, ouders met een goed salaris kunnen extra tablets en webcams kopen, de stress die deze periode met zich meebrengt komt harder aan bij mensen met weinig reserves, in kleine huizen of zonder tuin.
Diezelfde zorg heeft Van Tricht van Emancipator. Dat mannen nu meer verantwoordelijkheid nemen voor het thuisfront is interessant, vindt hij. “Maar ik sta niet te juichen bij deze situatie. We horen ook geluiden van toenemende spanningen binnenshuis.”
Hoogleraar Keizer verwacht dat de ervaringen van lager en hoger opgeleide vaders in deze periode heel verschillend zullen zijn. “We weten dat hoger opgeleide vaders en vaders met een goed salaris al vaker verlof opnemen na de geboorte, omdat mannen dit in Nederland nog steeds voor een deel zelf moeten betalen”, zegt ze. Ook bekend is dat binnen hoger opgeleide stellen vaker beide ouders een dag bij de kinderen zijn. Die vaders zullen in het algemeen dus zelfverzekerder zijn en vertrouwder, als ze hele dagen alleen zijn met hun kinderen.
Dat alleen zijn met de kinderen is overigens erg belangrijk, zegt Keizer. “Wat we vaak zien, is dat als ouders samen zijn, het toch de moeder is die nog even de luiertas checkt. Als mannen alleen zijn en ze vergeten de luiers, dragen ze nu zelf de consequenties. Wanneer ouders een langere periode alleen zijn met hun kinderen, leren ze hun kind beter kennen en leren ze beter wat er allemaal moet gebeuren.”
Balans
Voor de ontwikkeling van kinderen is een band met hun vader belangrijk, blijkt uit meerdere onderzoeken. Maar wat deze periode kan betekenen voor de rol van vaders in de Nederlandse opvoeding is gissen. “Wat we weten uit de literatuur is hoogstwaarschijnlijk niet te extrapoleren naar deze crisis”, zegt Keizer.
Uit onderzoek in Scandinavische landen is bekend dat het voor de balans in het gezin, de relatie tussen ouders en de carrière van vrouwen erg gunstig is als mannen meer zorgen. Daar zijn vaders meer bij hun kinderen, omdat een deel van het verlof exclusief voor hen bestemd is én betaald wordt. “Maar het punt is dat die mannen dat verlof opnemen in een rustige periode, uit vrije wil. Dat is nu niet het geval.”
Daar komt bij dat ouders in deze weken niet alleen ouder moeten zijn. “Mannen kunnen niet de hele dag lekker papa zijn. We vragen hen om ook leraar te zijn en werknemer. Mijn man en ik zijn beide hoogopgeleid met een vaste baan, gewend aan een evenredige verdeling van zorgtaken en aan thuiswerken. Als wij dit al stressvol vinden, hoe is dat dan voor andere ouders?”
Laten we ook niet doen alsof vaders nu eindelijk meemaken wat moeders al jaren doen, zegt ze. “Dit is niet de situatie waar moeders normaal in zitten.”
Lees ook:
De kinderen de hele dag thuis, hoe doe je dat? ‘Het is geen vakantie, we gaan wel wat doen’
Nu de kinderen opeens de hele dag thuis zijn, staan ouders voor allerlei dilemma’s. De vier kinderen van Simone en Wilco Willemse uit Nijmegen krijgen thuis les. Opvang of een oppas heeft het gezin nog niet nodig.
