Wolfgang Uhlmann (1935-2020): bereisde schaker die nog tegen Che Guevara speelde

Het spel heeft mijn ­leven beheerst”, zei de succesvolste Oost-Duitse schaakmeester Wolfgang Uhl­mann op zijn 85ste verjaardag tegen lokale media in zijn geboorteplaats Dresden. Voor schaaktoernooien reisde hij de hele wereld over, een zeldzaamheid voor DDR-burgers. Tijdens die reizen overleefde Uhlmann een orkaan, een noodlanding in een vliegtuig en een virus, waardoor zijn linkeroog permanent beschadigd raakte.

Een ziekte speelde ook een rol bij het begin van zijn schaakcarrière. In de ruïnes van Dresden raakte de tienjarige Uhlmann kort na de Tweede Wereldoorlog besmet met tuberculose. De ­behandeling bestond vooral uit bed­rust en regelmaat. Tijdens een lang en vooral saai jaar in een sanatorium verslond de jonge Uhlmann de schaakboeken die zijn vader voor hem mee­nam.

Zijn talent werd al snel opgemerkt en op zestienjarige leeftijd werd hij jeugdkam­pioen van heel Duitsland. Op zijn achttiende won Ulhmann zijn eerste DDR-kam­pioenschap voor volwassenen.

Hoewel hij opgeleid was als boekdrukker, kon hij al snel leven van de subsidies die hij vanwege zijn talent kreeg van de Oost-Duitse staat. Hij wijdde zich ­volledig aan het schaken en op 24-jarige leeftijd kreeg hij de titel grootmeester. Met het winnen van het Hastings toernooi, het oudste schaaktoernooi ter wereld, begon in 1965 zijn meest succesvolle pe­riode.

Vanwege zijn succes was hij vier maanden per jaar weg van vrouw en kinderen in Dresden. Dat was moeilijk voor Uhlmann, die naar eigen zeggen alleen goed kon schaken als er thuis harmonie was. Daarbij waren de onvoorspelbare reizen vermoeiend voor de altijd punctuele en het liefst zo goed mogelijk voorbereide Uhlmann.

Che Guevara en Fidel Castro

Maar zijn reizen brachten hem ook naar iconische plekken en personen van de vorige eeuw. Tijdens de pauze van een schaaktoernooi in Havana zat Uhlmann plotseling tegenover Fidel Castro en Che Guevara. “Che was veel beter, hij kon goed spelen”, zei hij tegen de Duitse zender MDR. “Hij was industrieminister, maar soms zo bezig met het spel dat hij zijn regeringstaken vergat. Dat laat zien hoezeer hij van schaken hield.”

Niet alleen ontmoette Uhlmann historische personen, hij schreef ook zelf geschiedenis toen hij onderwerp werd van een diplomatieke rel in Nederland. In november 1960 reisde Uhlmann naar Berg en Dal, om daar deel te nemen aan een zonetoernooi. De Nederlandse schaakbond had hem verzekerd dat hij als DDR-burger Nederland binnen kon komen. Uhlmann reisde dan ook zonder tijdelijk reisdocument (groen paspoort) van de DDR af. Na zijn aankomst in Nederland ­leverde dat een dilemma op. Verschillende Nederlandse parlementariërs wilden de schaker wel toestemming geven en het Nederlands consulaat in West-Berlijn zegde hem een visum toe. Maar volgens Navo-afspraken mocht een DDR-burger alleen ­Nederland in met zo’n groen paspoort. Uiteindelijk weigerde ­Buitenlandse Zaken hem binnen te laten. Daarop zagen ook andere deelnemers uit landen van het Warschaupact zich genoodzaakt zich terug te trekken.

De zeven decennia lange schaakcarrière van de grootmeester bleek een langere houdbaarheidsdatum te hebben dan de Oost-Duitse staat zelf. Aan het begin van deze eeuw behaalde Uhlmann op 66-jarige en later op 71-jarige leeftijd de eerste plaats in de nationale Duitse seniorenkampioenschappen.

Ook internationaal bleef hij naar seniorenkampioenschappen gaan, waar hij dan weer aan tafel zat met een grootmeesters tegen wie hij soms wel vijftig jaar geleden voor het laatst speelde.

“Dat was eigenlijk het mooiste”, vertelde hij een aantal maanden voor zijn overlijden over de schakers die hij leerde kennen. “Waar ik ook ga, ik ga ­altijd naar vrienden.”

Wolfgang Uhlmann werd geboren op 29 maart 1935 en overleed op 24 augustus 2020.

Trouw beschrijft het leven van onlangs overleden heel gewone of bekende mensen. Heeft u zelf een tip voor Naschrift? Mail ons via naschrift@trouw.nl.

Lees ook:

Eerst je tegenstander knock-out beuken, dan een potje schaken in de ring

Schaakboksen wisselt spierballen af met breinkracht. Een Nederlandse kunstenaar bouwde een performance uit tot een internationale sport.