Saskia Vredeveld: 'We hebben allemaal apartheid in ons’

“Al mijn dagdromen gaan over films maken, verhalen vertellen; mijn nachtelijke dromen voeren me naar Zuid-Afrika, terug naar het verleden. Vaak droom ik over Kaapstad, mijn geboortestad waar ik elke stoeptegel ken. Ik droom dat ik van A naar B moet rijden, zonder gps, want ik weet de kortste route. Als je de weg kent, ben je thuis. Mijn dromen gaan over grip willen krijgen op het land waar je vandaan komt. Ook een aantal van mijn films komen voort uit dat verlangen. Telkens keer ik terug naar Zuid-Afrika om mij de verhalen eigen te maken en te ontdekken: wie ben ik?

Mijn nieuwe documentaire ‘A Fool’s Paradise’ is een roadmovie langs alle Nederlandse plaatsnamen in Zuid-Afrika. Ik wilde weten wat 25 jaar democratie ons heeft opgeleverd, maar geleidelijk aan werd het ook een film over mij en stelde ik mij de vraag: Hoe zit het met mijn ‘witte’ denken? Wij hebben allemaal apartheid in ons.

Ik groeide op in een land dat ik eigenlijk niet goed kende. In onze witte woonwijk leefden we in een bubbel, een vakantieland. De andere wereld daar was volledig buiten beeld. Apartheid vond ik destijds heel normaal: ieder volk had zijn eigen taal, cultuur en gebied. Toen ik op mijn zeventiende in Nederland kwam, zag ik voor het eerst op televisie hoe het daar werkelijk was. Nu ga ik niet alleen naar het welvarende Zuid-Afrika, ik laat juist ook de townships zien. De ultieme droom voor mij is de droom van Nelson Mandela: een samenleving waar iedereen in harmonie kan samenleven in een vrije democratie zonder armoede.

Inmiddels is er veel ten goede veranderd. Maar het is een paradijs met rafelranden. Hoe kun je vierhonderd jaar kolonialisme in 25 jaar wegpoetsen? Als witte kun je het moeilijk goed doen. Schaamte, hoop en wanhoop wisselen elkaar af. Toch is het nog steeds mijn land. In A Fool’s Paradise eis ik mijn plek in Zuid-Afrika op, maar tegelijk kom ik niet los van Amsterdam. Mijn zoon is geboren in de Jordaan, voor hem blijf ik hier. Met Nederland heb ik een verstandshuwelijk, mijn hart ligt in Zuid-Afrika. Het is een sensueel land; ik mis de geuren, geluiden, de zeewind, het licht. Hier ligt alles onder een grijze deken. Daar zie je het heelal met oneindig veel sterren. Het is een religieuze ervaring, het lijkt of ik er dichter bij iets hogers ben dan hier.

Ik vind het een rijkdom om twee vaderlanden te hebben, maar het voelt ook gespleten. Alsof je twee persoonlijkheden hebt: een fluïde identiteit. Ik ben rusteloos: of ik nu hier ben of daar, na een tijdje krijg ik heimwee en moet ik weer naar de andere kant om mijn balans te hervinden. In mijn films laat ik die twee kanten zien en word ik heel.”