Paul Kluwer (1931-2019) had een scherp oog voor spirituele boeken

Zijn wieg stond in een kerkdorpje ten zuiden van boekenstad Deventer en zijn achternaam, Kluwer, gaf aan dat hij een telg was uit de befaamde uitgeversfamilie, dus zo gek was het niet dat Paul het boekenvak inging. En dat hij uiteindelijk voor de spirituele kant daarvan koos, lag evenzeer voor de hand, want zijn vader Nico was hem daarin voorgegaan.

Paul was de jongste in het gezin, hij had twee oudere zussen. Vlak voor en in de Tweede Wereldoorlog doorliep hij de lagere school in Deventer. In het laatste oorlogsjaar begon hij aan de middelbare school, die eerste klas moest hij in het schooljaar 1945-1946 overdoen. Daarna vertrok hij naar Zwitserland. Paul had last van migraine en zijn ouders dachten dat de berglucht hem goed zou doen. Op een kostschool deed hij gymnasium en haalde daar ook het diploma.

Die staat op een krukje

Terug in Nederland moest hij nog een tijdje in militaire dienst en vervolgens ging hij psychologie studeren in Utrecht. Daar in de hal van de faculteit, vol met eerstejaars, ontmoette hij Anke. Paul, zelf tegen de twee meter, zag een meisje boven iedereen uittorenen. Die moet op een krukje staan, dacht hij, maar Anke bleek ook langer dan gemiddeld.

Ze bezochten samen concerten, volgden tekencursussen, zaten in de redactie van het studentenblad, en waren lid van het corps – dat was natuurlijk wel gescheiden, jongens en meisjes. Ze trouwden toen Anke in verwachting raakte; ze zouden vier kinderen krijgen, een zoon en drie dochters.

Paul maakte de studie niet af. In Zwitserland was hij bekend geraakt met het werk van de psycholoog Carl Jung. Diens baanbrekende opvattingen zag hij in het studieprogramma in Utrecht tot zijn spijt niet terug. Hij kon ­terecht bij ‘de grote Kluwer’, zoals de familie het moederconcern noemt dat onder andere bekend is door zijn juridische en technische boeken en dat vroeger ook kranten uitgaf. Daar leerde hij de kneepjes van het uitgeversvak. Paul was liever gaan werken bij ‘de kleine Kluwer’, het bedrijf van zijn vader Nico dat zich specialiseerde in esoterische boeken, maar die uitgeverij was te klein om twee gezinnen te onderhouden.

Opgevoed door soefisten

Tijdens zijn jeugd was Paul bekend geraakt met die spirituele kant. Zijn ouders behoorden tot de soefibeweging, een beweging die ­invloeden uit alle grote wereldreligies kent, zoals het christendom, de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Het soefisme is in ­Nederland geïntroduceerd door Inayat Khan, een Pers die harmonie, liefde en schoonheid predikte.

Begin jaren zestig ging Nico met pensioen, zoon Paul volgde hem op. Om verwarring met de grote Kluwer verder te vermijden, werd de naam van de uitgeverij na een paar jaar veranderd in AnkhHermes; ankh is het Egyptische hengelkruis dat verwijst naar het eeuwige ­leven, Hermes is de zoon van oppergod Zeus. Zoals Hermes de bode der goden was, voelde Paul zich de boodschapper van de ideeën van auteurs. Het bedrijf werd losgekoppeld van Kluwer.

Als directeur kon Paul zijn stempel zetten op het fonds. Bij hem stond niet het commerciële belang voorop, maar de inhoud van de boeken. Een bestseller was natuurlijk mooi meegenomen, maar minstens zo belangrijk was een longseller, een boek voor de liefhebber, met een kleine oplage dat jaar in, jaar uit in de catalogus bleef staan.

Waren de goden kosmonauten?

Toch schoot Paul al snel na de overname raak met een bestseller die de onderneming een enorme financiële injectie gaf. Op de Buchmessse in Frankfurt ontmoette hij de Duitse uitgever van een boek over buitenaardse beschavingen. Hij moest de volgende ochtend al beslissen of hij het in Nederland op de markt wilde brengen. Paul las het in de nachtelijke uren en zei ja. ‘Waren de goden kosmonauten?’ van de Zwitser Erich von Däniken werd een gigantisch succes, mede door de ­belangstelling voor de eerste maanlanding in het jaar van uitgave, 1969. Er werden in Nederland meer dan 135.000 exemplaren van verkocht.

Paul kon soms binnen een kwartier beslissen of een manuscript de moeite waard was, hij had daar een scherp oog voor. Hij ging altijd heel zorgvuldig om met schrijvers die bij hem aanklopten, maar hij kon ze ook op hun nummer zetten. Toen een vrouw haar manuscript aanbood met de opmerking dat ze zeker wist dat ze de reïncarnatie was van Maria, zei hij droogjes: ‘Je bent de derde al vandaag’. Niet om reïncarnatie belachelijk te maken, want Paul en Anke geloofden daar zelf wel degelijk in. Paul kende zijn vrouw uit een vorig leven en had eeuwen geleden als monnik in een klooster in het Verenigd Koninkrijk met een collectief de Bijbel in het Engels vertaald.

Het was hard werken in de uitgeverij, het was maar een klein ploegje van zo’n vijftien man, die stuk voor stuk sterk betrokken ­waren. Paul was een aimabel mens, met een vriendelijk gezicht, die pal stond voor zijn mensen. Ze mochten hem bij zijn voornaam noemen, z’n deur stond altijd open. Vaak nam hij ’s avonds werk mee naar huis. Maar hij had ook alle tijd voor zijn gezin, waar hij dol op was.

Vaak zoete inval

Paul en Anke waren gelukkig getrouwd. Ze gaven hun vier kinderen veel ruimte en stimuleerden hen in hun ontwikkeling. Natuurlijk mochten ze hun vriendjes en vriendinnetjes meenemen voor het eten, als ze maar even van tevoren belden. Het was vaak zoete inval in De Vijverberg, het huis waar ze in 1969 waren komen wonen. Er was altijd wel een logeetje, of meerdere. En soms waren er voor langere tijd kinderen over de vloer, die het thuis moeilijk hadden, de ­Kluwers hadden een groot hart.

Het gezin bezat al heel vroeg een camper, een Peugeot waar ze met z’n allen in pasten. Ze toerden er al mee rond toen campings nog niet ingesteld waren op kampeerauto’s en ze soms buiten het terrein op de parkeerplaats moesten staan. In de vakantie mocht Paul graag in de bergen wandelen.

Ook thuis liep hij elke dag, met de honden. Lange tijd heeft hij paardgereden, dat deed hij al in z’n jeugd. Maar hij was ook een grote fan van de Formule 1, hij vond het prachtig dat Nederland met Max Verstappen weer een ­goede coureur had. Hij hield van klassieke muziek en kon heel goed dichten.

Van zijn hand verschenen ook boeken, zeker nadat hij zijn bedrijf van de hand had gedaan. In zijn blokhut in de tuin, waar hij uren kon zitten, schreef hij een boekje waarin hij mensen bezag vanuit het perspectief van God. En hij was druk met ‘Dao de jing’, het mystieke boek van (waarschijnlijk) de Chinese filosoof Laozi, waarvan hij de vertalingen met ­elkaar vergeleek.

Overtuigd van reïncarnatie

Vorig jaar overleed zijn jongste dochter en begin dit jaar zijn zoon. Dat greep hem aan, al uitte hij z’n emoties niet zo makkelijk. Hij tobde met zijn gezondheid, had last van zijn bloedvaten en ging slechter zien. Op de laatste zaterdag van juli waren Paul en Anke 65 jaar getrouwd, ze kregen een brief van de koning die hen met dit briljanten huwelijk feliciteerde.

Twee dagen later stierf hij, in de vaste overtuiging dat hij in het volgende leven zijn zoon en dochter zou weerzien, en alle dier­baren die hem zouden volgen.

Paul Salim Kluwer werd op 10 augustus 1931 geboren in Joppe; hij overleed op 29 juli 2019 in Epse.

Trouw beschrijft het leven van onlangs overleden heel gewone of bekende mensen. Heeft u zelf een tip voor Naschrift? Mail ons via naschrift@trouw.nl.