Lev Sjtsjeglov (1946-2020) bewees dat seks wél bestond in de Sovjet-Unie

Een kleine dertig jaar na dato ziet een van zijn eerste televisieoptredens er wat houterig uit, maar in die tijd was het een sensatie: “Ik ben Lev Sjtsjeglov. Het mag paradoxaal klinken, maar seks is mijn beroep.”

Veel Russen hoorden zo begin jaren negentig voor het eerst dat er zoiets bestond als een seksuoloog. Dat was geen wonder, want in de Sovjet-Unie was seksualiteit hoegenaamd onbespreekbaar, iets wat ooit op bijna briljante wijze door een lid van het Comité van Sovjetvrouwen werd samengevat in de onsterfelijke woorden: “In de USSR bestaat geen seks”.

Lev Sjtsjeglov spande zich toen al jarenlang in om het tegendeel te bewijzen. Eerst gebeurde dat uitsluitend binnenskamers, maar na het vieren van de teugels aan het eind van de jaren tachtig ook in de media. In de pas opgerichte onafhankelijke krant Tsjas Pik (Spitsuur) in zijn geboortestad Leningrad kreeg hij een eigen rubriek in het katern ‘De voelende mens’, waarin de psychotherapeut zijn lezers bij de hand nam en een voor velen onbekende wereld binnenleidde.

Van het een kwam het ander, en Sjtsjeglov werd al snel een graag geziene gast in talkshows met namen als ‘Over jeweetwel’. Hij kreeg een eigen programma onder de titel ‘Vraag het dokter Sjtsjeglov’ en werd al snel op straat herkend en om zijn handtekening gevraagd. Zijn naam werd een begrip. Die bekendheid leverde hem zelfs een rol op in enkele televisieseries.

Ziekelijk ogend Joods jongetje

Sjtsjeglov groeide na de oorlog op in een arm gezin in een verpauperde buitenwijk van Leningrad, het tegenwoordige Sint-­Petersburg. Hij beschreef zichzelf later als ‘een ziekelijk ogend Joods jongetje’, dat geen partij was voor de hardere en sterkere jongens uit de buurt. Zijn beste vrienden waren net als hij outcasts. De een werd uitgelachen om zijn gewicht, de ander omdat hij mank liep. Maar de belezen jonge Lev hield zich onder de straatjeugd staande en wist een zeker respect af te dwingen, doordat hij de kunst verstond moppen en verhalen te vertellen.

Op aanraden van een praktisch ingestelde oom koos hij na enig wikken en wegen voor een medische opleiding, maar omdat anatomie en klassieke geneeskunde hem weinig interesseerden, kwam hij al snel uit bij psychologie. De kennismaking met enkele Sovjetpioniers op het gebied van de seksuologie, zoals Igor Kon, was bepalend voor zijn verdere specialisatie. Zo werd Sjtsjeglov in Leningrad een van de eerste psychotherapeuten bij wie patienten met seksuele problemen terechtkonden. Veel later werd hij de oprichter en directeur van zijn eigen Nationaal Instituut voor Seksuologie.

‘De Russische samenleving is ziek’

De invloed van professor Sjtsjeglov reikte beduidend verder dan zijn eigen vakgebied. Als populaire en innemende persoonlijkheid en goed spreker was hij tot aan zijn vroegtijdige dood (het gevolg van een corona-infectie) veelvuldig te horen op de radio, waar hij steeds een kritisch licht liet schijnen op de volgens hem deplorabele ontwikkeling van de Russische maatschappij, die zich steeds verder isoleert van de buitenwereld, het verleden idealiseert en met wantrouwen naar de toekomst kijkt.

“De Russische samenleving is ziek”, constateerde Sjtsjeglov. “We zijn allemaal neurotisch.” Als een van de wezenskenmerken van deze tijd noemde hij een permanent gevoel van angst en infantiliteit.

Lev Moisejevitsj Sjtsjeglov overleed op 11 december.

Trouw beschrijft het leven van onlangs overleden heel gewone of bekende mensen. Heeft u zelf een tip voor Naschrift? Mail ons via naschrift@trouw.nl.