In zijn strijd de Catalaanse cultuur te vernietigen, werd Pau Riba juist een icoon

Zijn begrafenis was precies zoals Pau Riba zou hebben gewild: familie en vrienden die om zijn grafkist heen staan te zingen en te dansen. Gelach en gitaarakkoorden die de zaal vullen. Het is die surrealistische tegenstelling waar de Catalaanse zanger van hield: lachen waar normaal gehuild wordt, kleur waar het normaal zwart is.

Catalonië neemt deze dagen afscheid van een belangrijk cultuuricoon. Pau Riba brak door in de jaren zeventig met dubbelalbum Diòptria, een vervreemdende verzameling van gitaarspel, fluitsolo’s en licht vals gezang – en dat alles in het Catalaans. Vooral dat laatste was opmerkelijk: waar rondom die psychedelische zomer van 1969 de wereld zich op blote voeten verzette tegen autoriteiten die hen relatief vrij lieten te experimenteren, stonden Riba en zijn generatiegenoten tegenover een werkelijke onderdrukkende macht – de dictatuur van Francisco Franco. En binnen deze dictatuur was de Catalaanse taal verboden.

‘Ze begrepen niet dat we grappen over hen maakten’

Dat Diòptria desondanks door de censuur kwam, heeft Riba zelf ook nooit helemaal kunnen verklaren. Hij denkt dat de dictatuur niet inzag hoe kritisch hij en zijn generatiegenoten waren. “Omdat we surrealisten waren, begrepen ze niet dat we grappen over hen maakten”, zou Riba er later over zeggen. De zanger was op zijn vijftiende voorgesteld aan kunstenaar Salvador Dalí. Van de Catalaanse schilder leerde Riba de kracht van het surrealisme, vol dubbele betekenissen en symboliek, en dat zou terugkeren in Riba’s werk.

Halverwege de jaren zeventig ging de Spaanse dictatuur over in een democratie, waarbinnen Riba verder uitgroeide tot een cultuuricoon. Maar de typische dwarsheid uit de jaren zeventig heeft de zanger altijd bij zich gedragen: schuw van autoriteit en immer argwanend tegenover een cultuur die mensen verenigt binnen een gemeenschappelijke identiteit. Beroemd is zijn antwoord op de vraag wat hij kon bijdragen aan de Catalaanse cultuur: “Het vernietigen”.

‘Ik haat het politieke spel’

Het is typerend voor de denkwijze van de oude hippie. Rondom het verboden referendum voor onafhankelijkheid van Catalonië in 2017 zei Riba weliswaar dat hij voorstander was van referenda, maar echt aan hun kant kregen de separatisten hem niet. “Onafhankelijkheid zou ik prima vinden, maar ik haat het politieke spel”, zei hij erover. “De een tegen de ander, de ander tegen de ander, ze willen uiteindelijk allemaal hetzelfde.”

In dat licht is het aardig de beelden van de begrafenis van Riba te bekijken. Terwijl de familieleden dansen en zingen, staat de Catalaanse regiopresident Pere Aragonès er in driedelig pak wat ongemakkelijk bij. Een zanger die vijf kinderen bij vier verschillende vrouwen heeft verwekt en ervoor pleit om geld in zijn geheel te verbannen, dat is toch een ander soort onafhankelijkheid dan de onafhankelijkheid van Spanje die de Catalaanse politici zoeken.

Met Riba verliest Catalonië een van de laatste hippies, die simpelweg vrij wilde zijn om te doen waar hij zin in had. Of om het in Riba’s eigen woorden te zeggen: “We zouden het ook zo kunnen maken dat luiheid niet langer wordt afgekeurd. En hetzelfde geldt voor onwetendheid: laat iedereen leren wat hij wil leren. En als je niet wilt, dan is dat ook best.”

Pau Riba werd op 7 augustus 1948 geboren in Palma de Mallorca, hij overleed op 6 maart 2022 in Tiana