Ik wilde maar één ding: mijn vriend redden, die naar de dood verlangde. Maar hoe?

Een half jaar nadat journalist Sofie Rozendaal een relatie met hem kreeg, belandde haar vriend in een zware depressie. Hoe zorg je op zo’n moment ook nog voor jezelf? ‘Ik wilde maar één ding: mijn vriend redden.’

Een beetje complex was hij wel, waarschuwde hij me tussen neus en lippen door. Het was juni 2020 en we hadden ons eerste afspraakje. Na wekenlang chatten via Tinder zaten we ineens naast elkaar op een zonovergoten terras. Hij had donkere, fonkelende ogen die binnen een ­seconde van opslag konden veranderen. Dit was iemand met veel verschillende gevoelens, gedachtes en kanten, vermoedde ik.

“In sommige periodes voel ik me niet echt gelukkig”, vervolgde hij.

“Hoe erg ‘niet-gelukkig’ ben je dan?”, vroeg ik nieuwsgierig.

Hij schoof wat ongemakkelijk op zijn stoel, nam een slok van zijn spa blauw, waarin de ijsblokjes waren gesmolten.

“Ik had er niet over moeten beginnen, sorry”, kapte hij het onderwerp onbeholpen af. “Het valt allemaal wel mee. Ik heb gewoon een paar issues gehad, in het verleden.”

Ik knikte begripvol. Issues hebben we allemaal, zei ik geruststellend. Dat was niks geks, want zelf behoorde ik ook tot die club. Zoiets schrok me echt niet af. Toch stokte het gesprek erna even. Zo zelfverzekerd en spontaan als hij de hele middag was geweest, zo verlegen en ongemakkelijk leek hij nu. Reden waarom ik hem nog leuker begon te vinden: hij intrigeerde me.

Een half jaar na dat eerste, verliefdmakende afspraakje kwam ik erachter wat mijn nieuwe vriend destijds met ‘complex’ had bedoeld. Zijn aanstekelijke vrolijkheid maakte langzaam plaats voor een intense somberheid, in een mate die ik niet kon navoelen. En dat terwijl ik in mijn jeugd anorexia nervosa heb gehad, met de daarbij behorende neerslachtige gevoelens die maandenlang aanhielden. Bij hem was het anders. Het ging dieper, was vervreemdend. Het leek zijn hele wezen aan te tasten.

Tussenmens: niet dood, niet levend

De depressieve persoon is volgens schrijfster en filosoof Eva Meijer een tussenmens. Niet dood, maar zeker niet levend. Dat schreef ze in haar autobiografische boek De grenzen van mijn taal. Volgens haar hakt een depressie je los van de dingen die normaal gesproken de moeite waard zijn. Inclusief je kijk op jezelf en je relaties. Alles verliest zijn betekenis, totdat er niks meer is: ‘Een depressie bedekt niet, maar gumt uit’.

Als partner van iemand die kampt met een depressie, want daar bleek het ook bij mijn vriend om te gaan, voel je dat onmiddellijk. Maar rationeel snap je er niks van. Want er was geen reden, geen aanwijsbare aanleiding. Het overkwam hem alsof hij ergens een verkoudheidje had opgelopen. En dat terwijl alles aanwezig was om gelukkig te zijn. Hij was jong, gezond, getalenteerd, sociaal en aantrekkelijk. Hij had een goede baan, een eigen huis, een hechte vriendengroep. En mij. Een liefde met alles erop en eraan, die kon uitgroeien naar een lange toekomst samen. Het plaatje was compleet.

Maar geluk blijkt geen optelsom, noch een lijstje dat je kunt afvinken. Want ondanks al die voorspoed dreef hij weg, naar een onherbergzame plek in zichzelf, waar niemand hem kon bereiken. Hoe dichtbij ik ook stond en hoeveel liefde ik ook gaf, ik kon het niet winnen van wat zich afspeelde in zijn hoofd. Hij was alleen, achter een glazen wand die met de dag meer beslagen raakte. Totdat hij nog maar een schim was van de persoon die ik dacht te kennen.

Betekenisloos lijden

Bijna een op de vijf Nederlanders krijgt tussen het ­achttiende en vierenzestigste levensjaar ooit met een depressie te maken, blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut. “Het verloop verschilt per persoon, maar ongeveer 80 procent van die groep herstelt spontaan binnen twee jaar”, zegt psychiater, filosoof en hoogleraar Damiaan Denys. In veel gevallen is er dus sprake van een zelfherstellend vermogen, maar er zijn hoge terugvalcijfers. Na een eerste episode is de kans op een tweede depressie 50 procent, na een tweede 70 procent en na een derde maar liefst 90 procent.

Dat is niet alleen moeilijk te accepteren voor die persoon zelf, maar ook voor zijn of haar partner. “Het kan heel frustrerend zijn als je geliefde kampt met een depressie. Depressief lijden is vaak betekenisloos lijden, omdat er in veel gevallen geen aanwijsbare reden is. Als gezonde partner is dat moeilijk te bevatten. Het lijden kan ongerechtvaardigd lijken, maar we kunnen niet ­oordelen over de pijn van een ander”, zegt Denys.

Een depressie maakt het onmogelijk om de goede dingen te ervaren of een verbinding met anderen te ­voelen. Het heeft invloed op de grondstructuren van je bestaan en daarmee ook zeker op je relatie. Zoals Meijer in haar boek schrijft: ‘Een depressie snijdt je af van de dagelijkse ervaring van je omgeving en het functioneren daarin. Dat maakt het moeilijk om te blijven doorgaan, waardoor je leefwereld, het je automatisch thuis voelen in je omgeving, in elkaar stort.’

Ik wilde mijn vriend redden

Ik wilde maar één ding: mijn vriend redden. Al had ik geen idee hoe en hij ook niet. In één adem kon hij zeggen alleen te willen zijn, maar dat ik hem vast moest houden. Dat hij me niks te bieden had, maar of ik hem alsjeblieft nooit wilde verlaten. Dat hij verlangde naar de dood, maar wilde leven. De uitgebalanceerde latrelatie die ik dacht te hebben, waarin hij en ik een stabiel team vormden, vervaagde al snel tot een herinnering.

Toen hij thuis kwam te zitten van zijn werk, ontfermde ik me vol overgave over hem. Ik praatte op hem in, controleerde of hij verantwoord at en ik stopte hem vol met voedingssupplementen, onder het motto dat een gezonde geest begint met een gezond lichaam. Ik sleurde hem mee naar buiten om te wandelen en ik stuurde allerlei ontspannende mindfulness- en yoga-­video’s. Als zijn buren te hard muziek draaiden, vroeg ik of ze zachter wilden doen en ik was degene die zijn moeder belde om haar te vertellen hoe het allemaal ging. Ik regelde zelfs een andere huisarts voor hem, eentje die naar mijn mening moderner was en hem doorverwees naar een ggz-instelling.

Hij liet alles gelaten over zich heen komen, hoe ­bemoeierig ik naar mijn gevoel soms ook was. Maar toen er een paar maanden later geen merkbare verbetering kwam, werd ik moe, verdrietig, wanhopig. Op sommige dagen verdroeg ik zijn somberheid niet en bleef ik liever uit zijn buurt, met een groot schuldgevoel tot gevolg. Bij vlagen was ik kwaad, verweet ik hem zelfs dat hij te passief was; bij uitstek een symptoom van een depressie. Het voelde alsof ik faalde. Niet alleen als redder in nood, ook als zijn vriendin.

“Ga niet mee in de pijn van je depressieve partner”, stelt relatietherapeut Gerard van Knijff. Hij heeft een praktijk in Dordrecht en ziet regelmatig stellen van wie een van de twee depressief is. “Leef mee, maar zorg dat je niet té betrokken bent. Want dan zijn er twee slachtoffers.”

Het beste wat je kunt doen, meent Van Knijff, is een stabiele thuissituatie creëren waarin je partner zich kan spiegelen aan een normale omgeving. “Blijf alles doen zoals je het altijd hebt gedaan. Zorg goed voor jezelf, neem je eigen ruimte en onderneem leuke dingen.”

Lucht je hart bij mensen die je vertrouwt

Maar hoe doe je dat als je partner thuis zit weg te kwijnen, verlangend naar de dood? “Dat is inderdaad heel moeilijk, maar af en toe moet je je bewust losmaken”, zegt Van Knijff. “Ik hou van koken en piano spelen. Dat staat los van de liefde voor mijn vrouw. Als je partner ­depressief is, richt je dan op andere dingen die je een goed gevoel geven. Heb geduld en lucht je hart bij mensen die je vertrouwt. Op die manier houd je jezelf staande en kun je er beter voor je partner zijn.”

Dat is ongeveer hetzelfde wat een vriendin tegen mij zei, nadat ik haar vertelde over de depressie van mijn vriend. “Laat je niet meesleuren”, benadrukte ze. Al moest ze tegelijkertijd bekennen dat dat voor haar een onmogelijke opgave was gebleken. Haar ex-vriend kampte regelmatig met depressies. Pieken van geluk werden rap opgevolgd door een diepe afdaling in een zwart dal. Toch weerhield haar dat er niet van om een relatie met hem aan te gaan. “Op de goede dagen klopte alles tussen ons”, zei ze. “We waren stapelgek op elkaar. Ik was ervan overtuigd dat ik stabiliteit in zijn leven kon brengen. Maar ik heb zijn psychische klachten zwaar onderschat.”

Uitgerekend toen ze een half jaar bij elkaar waren en dat vierden tijdens een kampeervakantie, ging het mis. “We hadden samen een caravan gehuurd om een paar weken door Frankrijk te reizen. De eerste dagen waren geweldig, maar op een ochtend werden we samen wakker en beantwoordde hij mijn omhelzing niet. Zijn ogen waren glazig, alsof hij er helemaal niet was.”

Haar vriend werd overspoeld door somberheid en negatieve gedachten, waardoor hij niet de kracht had om het krappe campingbedje uit te komen. “Ik had hem al eerder zo gezien, maar dan kon ik altijd naar huis en liet ik hem een paar dagen met rust, totdat hij zich beter voelde. Dat ging nu niet, ik kon geen kant op. Al snel stopte hij met praten en negeerde me totaal.”

Het eerste vliegtuig terug naar huis

Toen het ook nog flink begon te regenen, voelde het ­alsof ze met een leeg omhulsel zat opgesloten. Die romantische caravan werd een gevangenis. “Op de derde ochtend kon ik het niet meer aan. Mijn aanwezigheid was te veel voor hem en zijn pijn was te veel voor mij. Hoe erg ik het ook vond om hem achter te laten, toch ­besloot ik voor mezelf te kiezen.” Ze pakte haar koffer, bestelde een taxi en nam het eerste vliegtuig naar huis. “Het voelde enerzijds als het zwakste moment van mijn leven omdat ik hem achterliet, maar anderzijds was het juist het sterkste. Nooit eerder heb ik zo bewust voor mezelf en mijn geluk gekozen.”

Pas een week later belde hij. Het ging weer beter en hij was onderweg naar huis. “Hij nam me niks kwalijk. Sterker nog, hij was zelf ook tot de conclusie gekomen dat hij geen relatie kon hebben. Toch doet het nog steeds zeer als ik eraan terugdenk.”

Volgens relatietherapeut Van Knijff komt het regelmatig voor dat een koppel uit elkaar gaat, omdat een van de twee kampt met een depressie. “Zeker als depressies regelmatig terugkomen, kan de draagkracht om daarmee te dealen minder worden en het begeven. Dat is heel menselijk. Wat bovendien meespeelt, zijn de existentiële levensvragen waar veel mensen tussen hun veertigste en zestigste levensjaar mee worstelen. Over de zin van het leven, de invulling van je bestaan. Inclusief je relatie dus.”

Hoewel iemand verlaten vanwege psychische klachten vaak samengaat met een groot schuldgevoel, is het volgens Van Knijff soms wel degelijk een betere keuze voor beide partijen. “Als je ervan overtuigd bent dat je alles hebt gedaan om de relatie te voeden en in stand te houden, maar dat niet is gelukt, heb je het recht om ermee te stoppen.” Vanuit de contextuele therapie is het devies dat binnen relaties de balans van geven en ontvangen op de langere termijn in evenwicht dient te zijn. “Als de onbalans te groot wordt, zoals door terugkerende depressies, kan het ook voor de ontvangende partij een opluchting zijn om uit de relatie verlost te worden.”

De emotionele schuld tegenover de ander kan ondraaglijk zijn om mee te leven en de negatieve gedachten over jezelf versterken. Iets wat een depressie mogelijk juist in de hand werkt.

Kleine signalen die duiden op een depressie

Ik bleef me afvragen: had ik het kunnen zien aankomen, had ik iets kunnen doen? “Ook al lijkt het uit het niets bij iemand te ontstaan, meestal is er toch sprake van een lange aanloop”, zegt orthopedagoog en onderzoeker Karlijn Heesen, die zelf als tiener ook een depressie doormaakte. “Soms al jarenlang.”

Al die tijd zijn er kleine signalen waaruit blijkt dat het niet goed met iemand gaat. Als het lukt om die op tijd te detecteren, is het mogelijk om in te grijpen en erger te voorkomen. Op welke symptomen kun je als partner letten om je geliefde te steunen? “Ten eerste somberheid, gedurende minstens twee weken. Daarnaast zijn er vaak concentratieproblemen, verandering van eetpatroon of slaapritme, vermoeidheid, overprikkeling en geïrriteerdheid. Deze symptomen gelden voor zowel jongeren als volwassenen.”

Het belangrijkste wat je volgens Heesen kunt doen als je zulke symptomen opmerkt bij je partner, is ze bespreekbaar maken. “Wees heel open in het gesprek. Veel mensen durven niet te vragen of iemand last heeft van suïcidale gedachten. Ze zijn bang om diegene op ideeën te brengen. Onderzoek wijst uit dat het juist goed is om het te benoemen. Iemand met een depressie of suïcidale gedachten zit in een soort tunnel. Die kun je openbreken door hem of haar er op een liefdevolle manier mee te confronteren. Dat geeft de ander het gevoel dat die er niet alleen voor staat. Vanzelfsprekend kun je, via de huisarts, om hulp vragen.”

Pas de definitie van geluk aan

Zo lang als de depressie van mijn vriend duurde, zo lang gaat het weer beter: een half jaar. Goed nieuws natuurlijk. Maar ondertussen is hij gedurende een belangrijk deel van onze relatie ziek geweest. Er waren avonden waarop ik me afvroeg of ik hem de volgende morgen weer zou spreken. Gelukkig ligt dat achter ons, zijn we weer volwaardige partners in plaats van een patiënt en een soort bemoeizuchtig moederfiguur.

Hoewel hij zegt dat hij door die periode nog meer vertrouwen heeft gekregen in mij en in onze relatie, en het naar zijn idee niet meer zo ver zal komen, ben ik op mijn hoede. De wetenschap dat ik machteloos sta tegenover wat zich afspeelt in zijn hoofd, vind ik moeilijk om mee te leven. Het onbevangen levensgeluk dat ik in het begin van onze relatie met hem dacht te kunnen bereiken, blijkt een illusie. Hoe erg zal het een volgende keer zijn, hoe diep zal hij mogelijk zinken terwijl ik vanaf de oever moet toekijken? Die vraag houdt me veel bezig. ‘Wat je leert van een depressie is dat de donkere dingen die normaal gesproken ver weg lijken eigenlijk in je zitten’, schreef Eva Meijer. ‘De dood ligt al in je lichaam.’

Hoe kun je gelukkig zijn als degene van wie je houdt de dood al in zich draagt? “Ik denk dat het voor niemand goed is om naar volmaakt geluk te streven”, zegt psychiater Denys daarop. “Geluk is iets wat ons overvalt, terwijl we met iets anders bezig zijn, maar je kunt het niet opeisen of afdwingen. Wellicht is het dus de kunst om je definitie van geluk bij te stellen. Om dat meer in kleine dingen te zoeken, zoals samen naar een zonsondergang kijken of een fijne avond op de bank hebben.”

Genieten van het moment als het hoogste haalbare, dus. Waarbij ik zal moeten leren accepteren dat er een moeilijke periode als een schaduw achter ons ligt. Dat mijn geliefde die altijd bij zich zal dragen, en het mogelijk ooit weer de boventoon zal voeren. Zo’n moment van geluk is daarom broos en breekbaar, maar juist daarin ligt de waarde besloten. Iets om te koesteren en bij stil te staan, maar niet om je aan vast te klampen. Als partner van iemand die gevoelig is voor depressies, moet je misschien vooral in staat zijn om los te laten, om geluk er te laten zijn.

De naam van de geciteerde vriendin van de auteur is bekend bij de redactie.

Worstelt u met gedachten over zelfdoding? Bel 113 Zelfmoordpreventie, 0900-0113 of kijk op 113.nl.

Lees ook:

Wanneer is een najaarsdip een depressie, en wat kun je er tegen doen?

Drie op de honderd Nederlanders last van een herfst- of winterdepressie. Een nog veel grotere groep heeft een dipje in het najaar.