Hoe de paisley-druppel op uw onderbroek, sjaal en dekbed belandde

Je zou van de weeromstuit bijna Johan Cruijff gaan citeren, want je gaat het pas zien als je het doorhebt, dat zogenaamde paisley-dessin. Het is alomtegenwoordig, op sjaals, sokken, stropdassen, dekbedden, ja zelfs op ondergoed duikt dit op een cashewnoot of komma lijkende vormpje op. Vermomd als een tuiltje bloemen, de contourlijnen opgevuld met geometrische borduursels, of verwerkt tot een ‘exploderende’ atoombom. Geen ander organisch motief ontpopt zich in zoveel vormen en is zo wijd verspreid als deze druppelvorm.

Toen keizerin Josephine in de vroege negentiende eeuw van haar man Napoleon een uit India meegebrachte sjaal met dit repeterende dessin cadeau kreeg, steeg de vraag naar dergelijke loeidure, handgeweven accessoires. Ze waren gemaakt van kostbare kasjmier. De benaming ‘paisley’ is historisch trouwens niet juist. Het Schotse plaatsje ­Paisley werd namelijk pas in de negentiende eeuw het centrum van de fabrieksmatige fabricage van dit gewilde product, gemaakt van goedkoper materiaal. Het motief kreeg zo de naam van het productiestadje.

Maar de directeur van het Textile Research Centre in Leiden, Gillian Vogelsang-Eastwood, weet dat dit motief veel ouder is en in de zevende eeuw al voorkwam in Iran: “Je vindt het in deze pre-islamitische tijd op tegels en juwelen. En ook is het al aanwezig in architectuur uit de tiende eeuw in Afghanistan en in beeldhouwwerken in India. Vergeet ook Turkije en Indonesië niet. Textiele stukken met dit dessin kwamen met de VOC naar Europa, en vanaf de achttiende eeuw raakt de verspreiding in een stroomversnelling.”

Subtiel of schreeuwerig

Elk land past het dessin naar eigen smaak aan. Op de ­bescheiden, maar doordachte TRC-tentoonstelling over dit druppelmotief is mooi het verschil te zien tussen de subtiele aanpak van Japan, de meer schreeuwerige vertalingen op de kleurig bedrukte Afrikaanse doeken, en de opmerkelijke kleurcombinaties van Russische makelij. Verrassend is een antiek effen paars Iraans vrouwenjasje met een drukke voering van contrasterende druppel­motieven in zwart en oranje. De voering blijkt in Rusland te zijn gemaakt.

De wereldwijde populariteit van het druppelmotief kan Vogelsang-Eastwood verklaren: “Het heet van oorsprong ‘butah’ en dat betekent plant, bloem of boom. Dan kom je al snel uit bij de associatie met de universele levensboom. En het veelzijdige motief oogt vriendelijk, is genderneutraal en voor elke sociale groep inzetbaar. Dus het is altijd, overal en voor iedereen geschikt. Zelfs in de steampunk-subcultuur is het geliefd.”

Dwars door alle tijden

In de fraai vormgegeven expositie Global Wardrobe in het Haagse Kunstmuseum ligt het accent veel breder. Hier worden wereldwijde modeconnecties tegen het licht ­gehouden en staan vragen over het toe-eigenen van ­­niet-Europese elementen centraal.

In de heldere catalogus ligt de nadruk vooral op imitatie, inspiratie en innovatie. Zowel in de tentoonstelling als in het boekwerk is er aandacht voor het druppeldessin. Er zijn sjaals en japonnen met butah-motieven te bewonderen uit de tijd van keizerin Josephine, grote capes uit het victoriaanse tijdperk, bloesjes en Afghaanse jassen uit de hippietijd, en tal van andere items.

Het ­patroon blijkt dwars door alle rangen, standen, ­tijden en culturen heen te lopen.

Ook modeontwerpers weten er voor deze winter goed raad mee. Het Italiaanse Etro haalt al decennialang inspiratie uit de eigen omvangrijke verzameling antieke kasjmier sjaals. De dessins worden afwisselend als strooisels verwerkt, maar in sommige kledingstukken is vrijwel de complete oorspronkelijke sjaal nog herkenbaar.

De Brits-Jamaicaanse Grace Wales Bonner speelt met traditionele Britse kledingstukken, zoals een jacquet-overhemd, en geeft daar een zwierige draai aan. Een knalrood exemplaar doet denken aan onze boerenzakdoek en het bombastische paisleydessin op borst en manchet roept automatisch reggae-achtige klanken op. Ook modehuis Givenchy brengt boerenzakdoek-items, zoals de in punten gevouwen kroon op een muts.

Isabel Marant kiest voor meerkleurige rokken en jurken, en Armani voor ingetogen gilets.

De druppeldessins zullen hun weg blijven vinden in de modewereld. En met de uitspraak van Cruijff in het achterhoofd kijk je weer eens met een ander oog naar de eigen outfits en kledingkast.

Lees ook:

Wie redt de man uit zijn oersaaie winterjas?

Wat zijn winterjassen voor mannen toch saai! Waar zijn de vlotte, onderscheidende en interessante modellen?