Het leven van Hein Leffring (1935-2020) kreeg een nieuwe invulling toen hij Paustovski ontdekte

Hein had zijn boek zo goed als af. Op tafel in zijn huis in Heiloo ligt het manuscript, tussen de bladzijden gele briefjes met laatste correcties. ‘De mensen achter de namen. Een overzicht van de personen in het zesdelige Verhaal van een leven door Konstantin Paustovski’ was zijn levenswerk. Twintig jaar werkte hij aan dit register met beschrijvingen en afbeeldingen. Hij stak zelf veel op van het doorspitten van de boeken, waarin naast heel wat bekende kunstenaars ook hier onbekende Nobelprijswinnaars en andere mensen voorkomen.

Zijn hartstocht voor Paustovski ontstond na lezing van diens boek ‘Verre jaren’ dat hij cadeau kreeg van zijn schoonzusje. Onmiddellijk gegrepen door de beeldende taal en de wereld die werd opgeroepen, verslond Hein al zijn werk. Op den duur kende hij het tot in detail. Bij iedere gelegenheid had hij een toepasselijk citaat paraat. Met andere liefhebbers maakte hij een tweejaarlijkse reis naar Rusland, in de voetsporen van de schrijver die tijdens zijn vele omzwervingen overal en nergens was geweest. Het was een terugkerend hoogtepunt.

Ze deelden hun geboortedag

In het voorjaar van 2019 bereidde hij zich voor op een nieuwe reis naar Kazachstan en Siberië, maar wegens gezondheidsproblemen moest hij op het laatste moment afzeggen. Dat was bitter, temeer daar ze Taroesa zouden aandoen, de stad waar Paustovski een datsja had en waar hij ook begraven ligt. De plek bezocht hij al eerder, maar ditmaal zou hij er op 31 mei Paustovski’s geboortedag vieren – en tegelijk de zijne. Die gedeelde verjaardagsdatum was een opmerkelijk toeval dat hij graag memoreerde. Maar ze hadden meer gemeen. Op een bijeenkomst van Paustovski-bewonderaars vertelde hij wat hij herkende in zijn boeken: “Hoe je nieuwsgierig en gefascineerd raakt door het andere, het vreemde wat je buitenshuis tegenkomt, overkomt of waarover je leest.”

Hein had een avontuurlijke geest en een nieuwsgierige blik, het liefst was hij zeeman geworden, maar zijn ogen waren te slecht. In zijn eerste jeugdjaren reikte zijn horizon niet veel verder dan de weilanden rondom Zwolle waar hij met schoolvriendjes salamanders, kikkervisjes en waterkevers ving die hij in potten mee naar huis nam. Met zijn ouders en zusjes Lidy en Marijke woonde hij aan de rand van de stad, daarachter begon naar zijn gevoel de wereld.

De harde buitenwereld drong zich op toen de oorlog uitbrak en een Duitse officier enkele dagen bij hen was ingekwartierd. In de loop van de oorlog werd Heins school gevorderd als Duitse kazerne. Mensen uit het westen van het land kwamen aan de deur en vroegen om eten, Engelse vliegtuigen werden soms neergeschoten in de buurt van Zwolle. Wat hij niet wist was dat zijn vader verzetswerk deed en onder de keukenvloer wapens had verborgen. Zijn moeder verpleegde in het ziekenhuis en hielp mensen uit handen van de Duitsers te houden. Maar ze was in die tijd ziekelijk en lag ook veel in bed.

Overspoeld door het nieuwe

Na de oorlog verhuisde het gezin naar een bovenwoning in Rotterdam waar vader een baan kreeg bij het gemeentelijk havenbedrijf. Hein herinnerde zich later hoe hij als twaalfjarige, “overspoeld door het nieuwe, het andere”, vaak door het gebombardeerde havengebied zwierf en mee mocht op werkbootjes die herstelwerkzaamheden uitvoerden. De vele vracht- en passagiersschepen die hij op zijn tochten zag, prikkelden zijn verbeelding en hij noteerde waar ze vandaan kwamen. Thuis las hij gretig over ontdekkingsreizen, geschiedenis en vreemde culturen.

Op de jongensschool in Rotterdam had hij het moeilijk. De stille, verlegen jongen werd bekeken als boerenkinkel uit de provincie. Hij moest een klas terug. Het was dan ook een zoete triomf toen hij als eerste de nieuwe spelling onder de knie had. Na het lyceum koos hij voor de kweekschool. Hij begon als onderwijzer, tot hij gevraagd werd als hoofd van een lagere school in Rotterdam-Kralingen. Met zijn 26 jaar was hij er de jongste schoolleider ooit, maar al snel groeide hij in zijn rol. Op aimabele wijze gaf hij leiding: iedereen had inspraak, toch gebeurden de dingen uiteindelijk zoals meneer Leffring voor ogen stond.

Intussen deed hij een mo-opleiding (ortho)pedagogiek. In die periode leerde hij de twintigjarige Julia kennen in de boekhandel waar zij werkte. Kwam hij er aanvankelijk om studieboeken te bestellen, al gauw werden hun gesprekken persoonlijker toen hij haar begon te vragen naar romans en andere boeken. Ze bleken dezelfde literaire voorkeuren te hebben, zo waren ze allebei dol op Vestdijk. Op een dag na sluitingstijd overwon hij zijn schroom en vroeg: “Kan ik u een eindje wegbrengen?”

Opgeruimd en zachtaardig

Kort na Julia’s ritje achterop de scooter kregen ze een relatie. Ze trouwden en voedden hun kinderen Arne en Myrte op. Een strenge vader was hij niet, wel leerde hij hun: afspraak is afspraak, niet opgeven maar doorzetten. Hij had een opgeruimd en zachtaardig karakter, al kon hij weleens driftig worden. Hij was volhardend en spaarde zichzelf niet. Met de zestienjarige Myrte maakte hij eens een barre schaatstocht door de Beemster die voor beiden eindigde met een Beerenburger in een café. Eenmaal thuis zag Myrte dat hij het bloed in de sokken had, maar hij had niets laten merken. Als het werk het toeliet deed hij mee aan gezinsuitjes en ging hij graag de natuur in. Hij bleef werkzaam in het onderwijs, onder meer als directeur van de onderwijsbegeleidingsdienst in Zaanstad, tot hij na veertig dienstjaren definitief stopte.

Zijn leven kreeg een nieuwe invulling toen hij Paustovski ontdekte. Grote indruk maakte de eerste reis in 1997 naar Rusland met gelijkgestemden die al gauw een hechte band kregen. Het was een reis met hindernissen, desondanks was iedereen zo enthousiast dat besloten werd de Vereniging Konstantin Paustovski op te richten. Hein vervulde daarbij een voortrekkersrol. De oprichting werd beklonken in een restaurant in Odessa. Storend was een luidruchtige maffiafamilie die er een huwelijksfeest vierde. Een kritische opmerking daarover viel bij een paar potige kerels in slechte aarde, maar de sfeer ontspande toen Hein en enkele anderen gingen dansen met opzichtige, geblondeerde vrouwen uit het gezelschap. Waarschijnlijk waren het prostituees, zei hij bij thuiskomst.

Is papa bij een sekte?

Hein verkeerde na de reis in een roes, hij was zo begeesterd dat Arne vroeg: “Is papa bij een sekte?” De vereniging slokte al zijn tijd en aandacht op. Hij maakte met de leden avontuurlijke reizen naar onder meer Georgië, de Krim, Karelië, Turkmenistan en de streek Mesjtsjora, waarbij wodka rijkelijk vloeide. Ze ontmoetten een oud vrouwtje, in haar jonge jaren door Paustovki geportretteerd, en zijn zoon Dima. Ook bezochten ze plekken waar ze zonder hulp nooit waren gekomen, zoals die keer dat ze in de middle of nowhere werden opgewacht door twee Russinnen met rode vlaggen die hen naar een plek brachten die Paustovski bijna een eeuw eerder had bezocht. Niets bleek daar meer hetzelfde als destijds maar dat hinderde niet: ze waren er geweest. Er was vaker enige verbeeldingskracht vereist: een huis bleek onvindbaar of een straat in Paustovski’s geboortestad Moskou was veranderd in een zesbaans autoweg.

Bij een Oekraïense nam Hein Russische les die werd besloten met een glaasje wodka. Uiteindelijk beheerste hij het Russisch heel redelijk en toen hij na tien jaar voorzitterschap een toetsenbord met Russische letters kreeg kon hij het ook schrijven.

Thuis trok hij zich vaak terug op zijn kamer waar hij zich verdiepte in alles wat Rusland betrof. Hij stelde op basis van Paustovski’s boeken, en met hulp van verenigingslid Pieter Slim, een plantenregister samen: geen sinecure omdat zijn kennis op dit gebied soms tekortschoot. Maar het meest trots was hij op het personenregister, waaraan hij begon in een tijd dat internet nog nauwelijks viel te raadplegen.

De publicatie was in zicht toen zijn toch al niet al te beste gezondheid plots hard achteruitging. Hij bleek een scheur in de aorta te hebben. Het was zijn doodvonnis. Hoewel de kans op succes piepklein was besloot hij zich toch te laten opereren. Tegen de chirurg zei hij welgemoed: “Wilt u dan meteen mijn hartklep repareren die een beetje openstaat?” Hein redde het echter niet omdat zijn bloed niet stolde. Hij is niet meer ontwaakt uit zijn narcose en merkte niet hoe Arne en Myrte, samen met Julia, aan zijn ziekenhuisbed afscheid van hem namen en de belofte deden: “Het gaat een heel mooi boek worden”.

Hein Ate Leffring werd geboren op 31 mei 1935 in Zwolle en overleed op 3 september 2020 in Nieuwegein.

Trouw beschrijft het leven van onlangs overleden heel gewone of bekende mensen. Heeft u zelf een tip voor Naschrift? Mail ons via naschrift@trouw.nl.