Géza Morcsányi haalde schrijvers binnen met zijn persoonlijkheid

Als je de film On Body and Soul hebt gezien, dan kende je hem een beetje: Géza Morcsányi. Hij speelde de mannelijke hoofdrol in de Oscargenomineerde film. Niet als acteur, maar als mens: regisseur Ildikó Enyedi vroeg Morcsányi om zichzelf te spelen in de film. “Wees een verdrietige directeur, zoals je bijna je hele leven bent geweest,” zei ze.

In de film is Morcsányi de melancholieke directeur van een slachthuis in Boedapest, die de nieuw aangenomen vleesinspecteur – de jonge, autistische Mária – iedere nacht tegenkomt in door hun gedeelde dromen. In die dromen zijn ze twee herten in een bos.

In het echte leven was Morcsányi weliswaar directeur – en melancholiek – maar niet van een slachthuis. Hij stond lang aan het roer van een uitgeverij: Magvetó. Toen die in 1995 geprivatiseerd werd namen de nieuwe eigenaren Morcsányi aan, op aanraden van twee Hongaarse literaire grootheden: Péter Esterházy en Péter Nádas. Hij zou de uitgeverij transformeren van het gigantische, falende staatsbedrijf dat het in de socialistische tijd was, tot een veel kleinere uitgeverij, groot in prestige. Nádas, Esterházy, Kertesz: iedereen die iemand ‘was’ in de Hongaarse literaire scene werd door hem uitgegeven.

Vertrouwen in de sombere, charismatische man

Die transformatie van de uitgeverij was onlosmakelijk verbonden met Morcsányi zelf. Het was zijn persoonlijkheid die schrijvers binnenhaalde; in de beginjaren van de uitgeverij was er helemaal geen geld. De romanciers hadden wel vertrouwen in deze sombere, charismatische man, die volgens eigen zeggen niet geloofde in de hocus pocus van marketing, maar in kwaliteit en intuïtie. Hij zou uitgroeien tot één van de meest geliefde figuren in de Hongaarse literaire wereld; hij onderhield jarenlang intieme vriendschappen met onder andere Esterházy en Kertesz. Vorig jaar, op zijn zeventigste verjaardag, vielen bekende Hongaarse auteurs op social media over elkaar heen om hem te feliciteren, en literair geformuleerde eerbetonen te brengen. De rode draad in al die liefdesbrieven: ondanks dat Géza Morcsányi altijd een beetje depressief was, was hij het omgekeerde van gesloten. Hij was volledig open: geïnteresseerd in mensen, en genereus.

Als een auteur die belangrijk voor hem was Morcsányi een manuscript stuurde, dan kon hij binnen twee dagen een uitgebreide en grondige reactie terug verwachten: óók als het om meer dan vijfhonderd pagina’s ging. Maar Morcsányi was wel een perfectionist. Toen het eerste boek dat na zijn aantreden als directeur door Magvetó gepubliceerd werd op kantoor arriveerde – vers van de printer – vond hij er in één oogopslag een makkelijk te voorkomen fout in. Hij schopte uit frustratie zo hard tegen de muur dat hij zijn grote teen brak.

Hij was sowieso wel een beetje een brokkenpiloot. Op de maandag na zijn vijftigste verjaardag kwam hij op kantoor met zijn arm in het gips; zijn familie had hem een paar rolschaatsen voor zijn verjaardag gegeven. Zijn collega’s denken er nog lachend aan terug: de kalme, zwaarmoedige man, wankel op zijn nieuwe rolschaatsen in Boedapest.

Liefde voor theater

Toen Imre Kertesz in 2002 de Nobelprijs voor Literatuur won, vroeg hij Morcsányi om hem te vergezellen naar Stockholm. Het was de eerste keer ooit dat zowel Géza Morcsányi als Imre Kertesz in hun leven een smoking droegen; ze hadden er veel lol mee. Géza had die van hem kunnen lenen van het theater, waar hij ook nog altijd werkte.

Dat theater was zijn eerste liefde. Hoewel hij in 1977 afstudeerde als economiestudent aan de Károly Marx University of Economics, belandde hij binnen een paar jaar in het theater als dramaturg. Daarnaast vertaalde hij toneelstukken uit het Russisch, van Tsjechov, Dostojevski, Bulgakov, Gogol. Hij groeide uit tot een geroemd vertaler, iets wat hij ook zijn hele leven zou blijven doen, naast zijn baan als directeur van de uitgeverij. Hij trouwde en kreeg twee dochters. De oudste werkt nu ook voor Magvetó, als literair vertaler. Afgelopen maand vierden Géza en zijn vrouw Judit hun veertigjarige huwelijksjubileum.

Maar deze maand overleed Morcsányi aan de gevolgen van kanker. In het kleine café van de uitgeverij, in de Joodse buurt in Boedapest, zat zo’n beetje de hele creatieve scene bij kaarslicht bijeengepropt om Géza te herdenken. Nog één laatste ronde liefdesbrieven.

Géza Morcsányi werd op 28 augustus 1952 geboren in Boedapest, hij stierf aldaar op 4 januari 2023.