Gedoemd door de vloek van een zeemeerman

Romantisch, bevallig en met een verleidelijke blik, zo worden zeemeerminnen in onze tijd veelal verbeeld. Zelf herinner ik me nog goed de film ‘Splash’ uit de jaren tachtig, met daarin (een piepjonge) Tom Hanks op zoek naar ware liefde in zijn succesvolle bestaan en die nadat hij van een boot in het water kukelt, gered wordt door een oogverblindende zeemeermin, gespeeld door Daryl Hannah.

Bijzonder dat ‘onze’ zeemeerminnen vooral als hulpbehoeven­de verleiders worden gezien, terwijl dit in de oorspronkelijke betekenis absoluut niet zo was. Deze mythische figuren waren goden in het oude Mesopotamië en werden door de Babyloniërs en Sumeriërs afgebeeld met een vis boven het hoofd of met een vissestaart. Deze god, Enki of Ea, werd gezien als schepper van de mens en bracht waarden als wijsheid, magie, beschaving, vruchtbaarheid en ambacht mee.

Verleider van het kwaad

In de loop der tijden werd deze figuur, driftig aangespoord door de kerk, omgeturnd tot verleider van het kwaad. En daar komt ook het Zeeuwse kustplaatsje Westenschouwen om de hoek kijken. Dat dorp had in de 15de eeuw een legendarische reputatie van weelde en welvaart: er werd “Rijnse wijn geschonken, de spanten van de schepen waren met zilveren spijkers aaneengeklonken en men droeg er zelfs doordeweeks gouden schoenges­pen. Zo’n dorp was gedoemd te verdwijnen”, schreef mr. A. Moens van Bloois in ‘De toren van Westschouwen’ in 1854.

Het volksverhaal vertelt dat het dorp verdween door toedoen van een zeemeerminnen-echtpaar. De sage verhaalt over hoogmoedige dorpelingen, die almaar meer vis verlangden en steeds verder de zee opgingen tot ze een zeemeermin vingen. Hoewel zij smeekte om vrijgelaten te worden, namen de vissers haar mee en stierf ze direct op het droge.

Haar zeemeerman, hopeloos voor de kust heen en weer zwemmend, vervloekte de inhalige vissers met het rijmpje:

Schouwen, Schouwen, ’t sal je rouwen

dat je genomen eit m’n vrouwe!

’t Rieke Schouwen zal vergaen,

alleen de toren zal bluven staen!

Kort erna verwoestte een storm het dorp en verzandde de haven, waarop de vissers genoodzaakt wa­ren het dorpje te verlaten. Nu is het een feit dat er voor het huidige Westenschouwen overblijfselen van een oude haven en wat huizen zijn gevonden: schoolmeester en amateurarcheoloog J. Hubregtse schreef in 1911 al over vondsten als ‘steenfondamenten van woningen, wellen of tonputten en rond­om woningen overblijfselen van allerlei aard’.

Of de sage ook klopt? Een meer sluitende reden is dat in de late Mid­deleeuwen door stormvloeden honderden Zeeuwse dorpen in de golven verdwenen. En dat deze dorpen soms ook opzettelijk on­der water werden gezet om de toen­malige Spaanse vijand te dwars­bomen.

Gaat u er vooral eens kijken, want bij laagwater verschijnen soms de trap en houten palen van het verdronken Westenschouwen tussen de zandbanken vlak voor het strand van het huidige dorp.

Benieuwd naar meer sages bij u in de buurt? Op de site sagenjager.nl van het Meertens Instituut vindt u een routeplanner vol volksverhalen.