Esch-sur-Alzette: van mijnstad tot Culturele Hoofdstad van Europa

Ooit gehoord van Esch-sur-Alzette? Die kans is klein. Toch is de mijnstad in het zuiden van Luxemburg komend jaar Culturele Hoofdstad van Europa. Reisjournalist Sander Groen ging vast kijken. Hij geeft vijf tips.

1. BELVAL – Van staalfabriek tot eigenzinnige stadswijk

Esch-sur-Alzette is de geboorteplaats van Arbed, de voorloper van ’s werelds grootste staalproducent ArcelorMittal. Op industrieterrein Belval aan de westkant van Esch-sur-Alzette werd het in de omgeving gewonnen ijzererts in razende hoogovens bij temperaturen van 1000 tot 2000 graden Celsius tot ijzer en staal gesmolten.

Sinds de sluiting, eind vorige eeuw, stonden de hoogovens te verroesten. Totdat de Maastrichtse stedenbouwer Jo Coenen het verlopen industrieterrein vanaf 2002 geleidelijk aan transformeerde tot nieuwe stadswijk, bijgestaan door architecten als Foster + Partners, Baumschlager Eberle en Jim Clemes. De Universiteit van Luxemburg verhuisde er met vijfduizend studenten heen, er kwamen een winkelcentrum, concertzaal, bioscoop, hotel en restaurants.

Topattractie zijn de twee achtergebleven hoogovens van 82 en 90 meter hoog. Eén ervan is toegankelijk voor het publiek; na 180 treden heb je een weids uitzicht op de geslaagde mix van industrieel erfgoed en nieuwbouw. belval.lu

2. RUMELANGE – Met de trein naar het mijnmuseum

De Minett, de rotsachtige streek in het zuiden van Luxemburg en het noorden van de Franse Lorraine, dankt haar naam (een afgeleide van het Franse woord voor mijn) aan het ijzererts dat hier werd gewonnen. Het wemelt er van de gesloten mijnen. De meeste zijn verlaten, andere zijn ingestort, met grote kuilen in het landschap tot gevolg.

In mijnwerkersstadje Rumelange is sinds 1973 het Nationaal IJzermijnmuseum ondergebracht in de 80 meter diepe tunnels van de mijnen Kirchberg en Walert. Bezoekers worden er met een treintje over de mijnspoorlijn heen gebracht. In het museum is van alles te zien en er valt veel te vertellen, onder meer over de barbaarse werkomstandigheden van de mijnwerkers. Een rondleiding met gids duurt zo’n twee uur. Geopend in de winter op afspraak­­ op de tweede zondag van de maand en van april tot oktober zonder afspraak in de weekeinden. mnm.lu

3. ESCH-SUR-ALZETTE – Lopen langs belle-époque-architectuur

Luxemburg is nu vooral bekend vanwege zijn florissante bankwezen, een eeuw geleden was dat anders. Toen verwierf het kleine land grote rijkdom met ijzerertsmijnen en ijzer- en staalindustrie. Esch-sur-Alzette dankt er zijn bestaansrecht aan: de stad staat bovenop een ijzererts-reservoir van 6 miljard ton, met een ijzergehalte van zo’n 30 procent. Arbed opende de ene na de andere ijzerertsmijn. Het staatsbedrijf was de grootste werkgever van het land en er waren zoveel mijnwerkers nodig dat er duizenden gastarbeiders werden geworven. Rond Esch werden talloze mijnwerkersdorpen uit de grond gestampt. Nu nog is het zuiden de dichtstbevolkte regio van Luxemburg.

De rijkdom die de ijzerindustrie bracht is af te lezen aan de gebouwen in het centrum van Esch-sur-Alzette, in zwierige stijlen als neogotiek, art nouveau en art deco. Een 5 kilometer­­ lange architectuurwandelroute in steenkolen-Nederlands is verkrijgbaar bij de VVV op Place de l’Hôtel de Ville. visitluxembourg.com

4. GAALGEBIERG – Van mijnterrein tot biosfeerreservaat

Le pays des terres rouges, het land van de rode aarde, zo worden de rotsige contreien rond Esch-sur-Alzette genoemd. De bodem is hier zo ijzerrijk dat hij roestig kleurt. Dat is goed te zien op en rond de heuvel Gaalgebierg ten zuiden van de stad.

Een paar decennia geleden heerste hier volop bedrijvigheid, nu is het voormalige mijnterrein een Unesco-biosfeerreservaat en Natura 2000-gebied, waar je uren kunt wandelen. Her en der vind je industriële restanten, zoals de roestende pylonen van een kabelbaan of een overwoekerde smalspoorlijn waarover kipwagens vol ijzerhoudende rotsblokken werden getransporteerd.

Er zijn wandelroutes uitgestippeld, variërend in lengte van 2 tot 12 kilometer. Informatie is (in het Frans) verkrijgbaar bij de ingang van het natuurgebied in het Centre nature et forêt Ellergronn. Hier is ook een klein museum in de voormalige Cockerill­­-mijn. visitminett.lu

5. MINETT TRAIL – 90 kilometer industrieel erfgoed

Tijdens het jaar dat Esch-sur-Alzette Culturele Hoofdstad van Europa is, zijn er talloze activiteiten. De grote trots van het programma is de zogeheten Minett Trail, een wandelroute van 90 kilometer die in etappes kan worden afgelegd­­ en dwars door de natuur­­ voert, langs zo’n beetje al het industriële erfgoed dat de voormalige mijnstreek te bieden heeft: van torenhoge hoogovens via een museum­spoorlijn tot verlaten mijntunnels.

Langs de route worden elf trekkershutten geopend, die door architecten zijn ontworpen of herbestemd. Die zijn best bijzonder: zo kun je verblijven in een voormalige kunstenaarswoning, een waterbassin, een kloeke kasteeltoren, een oud mijngebouw of een mijnwerkershuisje. In Fonds-de-Gras biedt een treinwagon die beschikt over een complete keuken, een badkamer en sauna, plaats aan zes personen. minetttrail.lu