Een scheiding, faillissement, en ineens zit je diep in de schulden. ‘Het kan jou en mij ook overkomen’

Fotograaf Dirk-Jan Visser ging op zoek naar mensen die op enig moment in aanraking kwamen met schuldhulp. Omdat het hun tijdelijk tegenzat, of ze gewoon niet goed kunnen meekomen in een samenleving die allerlei vaardigheden vereist.

Armoede in Nederland, wat is dat? Hoe ziet je leven er dan uit, wat voor hulp krijg je, of juist niet? Documentair fotograaf Dirk-Jan Visser wist het eigenlijk niet zo goed toen hij in 2017 in gesprek raakte met het Groningse podium voor fotografie Noorderlicht en het Gevangenismuseum in Veenhuizen.

Hij praatte erover met tientallen mensen en organisaties, en bracht uiteindelijk vier mensen in beeld voor de multimediale expositie Tegenspoed, verhalen over armoede. Twee daarvan zijn Daan Elsinga en Selima Renes, in beeld op de volgende pagina’s. De tentoonstelling is nog tot en met 9 december te zien in Veenhuizen, voorheen een strafkolonie waar wezen en bedelaars tot halverwege de vorige eeuw naartoe werden gestuurd om door arbeid, tucht en discipline hun leven te beteren: het door Suzanna Jansen beschreven Pauperparadijs. Je zou kunnen zeggen dat met de Koloniën van Weldadigheid de sociale zekerheid begon. Maar wel volgens uiterst strikte waarden en opvattingen, ook over schuld.

Een gebrek aan keuzemogelijkheden en kansen

Armoede als gedragsprobleem, dat je moet aanpakken door dat gedrag te veranderen: volgens fotograaf Visser ligt het anders. “Er zijn mensen die door externe factoren, door tegenslag, in armoede terechtkomen. Een scheiding, een faillissement, het overlijden van een dierbare. Dat kan jou en mij ook overkomen. Maar als je goed opgeleid bent, als je snapt hoe de samenleving functioneert, kom je daar vaak wel weer uit. Ik kwam ook mensen tegen die een valse start hebben gemaakt en eigenlijk nooit konden meekomen in de samenleving. Je moet kunnen lezen, schrijven, met geld omgaan, een gesprek met de gemeente kunnen voeren op de manier die de gemeente wenst. Kun je dat niet, dan wordt het best ingewikkeld. En armoede is ook een gebrek aan keuzemogelijkheden en kansen.”

De vier mensen die Visser portretteerde, hebben gemeen dat ze allemaal op enig moment te maken kregen met schuldhulpver­lening. “Het is een paar jaar afzien maar dan ben je van je schulden af.” Wat hem bezighoudt is meer wat daaraan voorafging. “Waarom is er geen systeem om ervoor te zorgen dat mensen niet in de schulden komen? Je kunt een rekening niet betalen, je gaat gaten vullen met nieuwe gaten. Dan ­komen de aanmaningen. Iedereen die ik sprak zei het: je maakt de enveloppen niet meer open. En zo lopen de boetes snel op.”

Noorderlicht, het Gevangenismuseum en het Dagblad van het Noorden organiseren op 9 april een debat in Veenhuizen, vertelt Visser, om met gemeenten en politici te bekijken wat ze – in vervolg op de expositie – kunnen leren over armoedebeleid. “Er is nu een speciale minister voor, ja. Die willen we uitnodigen.”

DAAN ELSINGA

Het gaat goed met Daan Elsinga, nu hij een eigen flat heeft, twee katten en zicht op een vaste baan. Maar hij komt van ver.

De vader van Daan ­Elsinga (1999) was in zijn hele jeugd goeddeels afwezig: “Mijn opa was mijn vaderfiguur, maar die overleed toen ik acht was”. Datzelfde jaar werden Daan en zijn zus uit huis geplaatst, ze gingen bij zijn oma wonen. Een lastige tijd, ook voor haar: hij was geen gemakkelijke puber, had woedeaanvallen, die ook hijzelf op dat moment nog niet goed kon duiden.

Op zijn achttiende verhuisde hij van Sellingen naar Leeuwarden om de pabo te doen. “Dat was iets wat ik al heel lang ­wilde. Maar het ging niet. Misschien lag het aan de andere plek, ik had heimwee.” In Groningen probeerde hij het nog eens op de Pabo. Opnieuw lukte het niet. Toen luisterde hij een keer naar een podcast over depressie. “Alsof ik een checklist afvinkte. Alles klopte.”

Hij ging naar verschillende psychologen, maar dat hielp niet. Intussen had hij wel een studieschuld opgebouwd door twee jaar volledig te lenen, een schuld die opliep – zorgpremie, telefoonrekeningen – omdat zijn moeder en hij intussen van een beetje alimentatie moesten leven: daar was hij een paar maanden ingetrokken. Hoe hoog die schuld was, ontdekte hij pas toen hij begeleid kon gaan wonen en hulp kreeg. “Nu zit ik een jaar in de schuldhulpverlening. Dat betekent 50 euro leefgeld per week voor mijn boodschappen en rokerij. Over twee jaar ben ik dan uit de schulden.”

Via een re-integratietraject werkt hij inmiddels bij Drents Bakkie, een kleine koffiebran­derij. “Ik dacht altijd dat ik iets sociaals zou gaan doen en dan komt zoiets op je pad. Een prachtig vak, en ik heb zicht op een fulltime contract. Ik heb nu ambulante begeleiding en heb een appartementje helemaal voor mezelf in Nieuw Amsterdam. Met twee katten tegen de depressie.”

SELIMA RENES

Selima Renes helpt mensen met schulden. Ze weet waar ze het over heeft, want vanaf haar tienertijd moest ze zelf zien te overleven.

Selima Renes (1981) is kind van verslaafde ­ouders. Al van jongs af moest ze voor haar broertjes zorgen. Zelf kreeg ze op haar zestiende haar eerste kind. Twee jaar later verliet ze haar ouderlijk huis. Ze nam haar kind en haar broertjes mee. “Ik had thuis helemaal niet geleerd met geld om te gaan. Mijn broertjes hadden niets, geen goede kleren, geen goede matrassen. Dan ga je keuzen maken: betaal ik de huur of ga ik matrassen kopen.”

Ze was in die tijd doodsbang om bij hulpinstanties aan te kloppen, omdat ze vreesde dat haar broertjes dan bij haar weg zouden worden gehaald. “Ik wilde niet dat ze in een pleeggezin terecht zouden komen.” Ze raakte steeds dieper in de schulden, soms bewust, soms onbewust. Tot ze op haar 24ste in de wettelijke schuldsanering kwam – om daar ook weer uit te worden gegooid. “Ik was verhuisd, wat niet mocht. Maar mijn moeder kwam elke dag naar mijn huis om geld te zoeken. En elke keer maakte ze ruzie. Terwijl ik een veilige basis voor de kinderen wilde bieden. Een kat in het nauw maakt rare sprongen.”

Tien jaar lang was het over­leven. Soms even een baantje, of een opleiding. “Toen het echt niet meer ging, heb ik het wijkteam gebeld: geef me nu vrijwilligerswerk, zodat ik ergens moet zijn.”

Dat vrijwilligerswerk ging ze doen, en daarna een mbo-opleiding gericht op hulpverlening bij armoede, vanuit haar eigen er­varing en deskundigheid. Nu is Selima, die vijf kinderen heeft, projectmedewerker bij Kansrijk Oost in Groningen. “Mensen krijgen vaak maar heel beperkt hulp van een maatschappelijk werker. Wij proberen meer tijd in ze te steken, zodat zij weer vertrouwen krijgen in anderen. Doel is om ze weer mee te laten doen, of dat nu via een participatiebaan, een werkervaringsplek of scholing is. Wat maar bij ze past.”

Lees ook:

Post kun je maar beter ongeopend laten, leerde Vincent Cardinaal (39) als kind. ‘Rekeningen, aanmaningen, alles ging in de kliko’

Verbitterd, gewond, verkrampt. Zo rolde Vincent Cardinaal lange tijd door het leven sinds een jeugd die werd getekend door armoede en verslaving. Tot hij leerde ‘rots en water’ te zijn.