De macht van kleur: deze kledingcodes toonden waar je op de sociale ladder stond

Koos de Amerikaanse politica Kamala Harris doelbewust voor een pruimkleurig pak bij haar acceptatie als running mate van democraat Joe Biden? Paarsachtige kleuren zijn van oudsher namelijk gekoppeld aan macht: in de Romeinse tijd mochten alleen keizers ­purper dragen. Pas in de negentiende eeuw werden ­paarstinten geliefd als betekenisloze modekleur. Terwijl zo’n eeuw geleden paars plots de kleur van de opkomende vrouwenbeweging was, het stond voor vrijheid en loyaliteit. Doelde Harris met haar kleurkeuze op die ­laatste betekenis?

De symboliek van kleuren verandert per tijd en ­cultuur. Het Haagse Kunstmuseum laat dat zien in de vrolijk stemmende tentoonstelling ‘Mode in Kleur’. De laatste jaren zijn bijvoorbeeld bruin, crème en beige overvloedig in het modebeeld aanwezig. In deze ‘veilige’ aardse kleuren val je niet per se op en ze zijn gemakkelijk combineerbaar met vrijwel elke andere kleur.

In de Middeleeuwen communiceerden deze kleuren echter ‘armoede’. Het gewone volk droeg ongeverfde wollen en linnen kledij en werd zodoende als ‘het grauw’ aangeduid. Geverfde, kostbare stoffen waren voorbehouden aan de rijken en machtigen. En de kerk maakte onderscheid tussen ‘eerlijke’ kleuren zoals bruin, zwart, blauw en grijs en ‘oneerlijke’ kleuren waaronder fel rood, groen en geel. Die kleuren werden geassocieerd met de duivel en aardse verleidingen. Daarom droegen kloosterlingen louter ‘eerlijke’ kleuren.

Fatsoenlijk blauw

Maar bruintinten zijn ook praktisch. Kaki werkt voor militairen goed als schutkleur en vlekken op bruine stof springen niet zo in het oog. Een mooi voorbeeld hiervan is een modieuze zijden damesmantel van net na de vorige eeuwwisseling. Een letterlijke stofjas, die tijdens een ritje in een open auto bescherming bood tegen opwaaiend stof. Pas in de loop van de twintigste eeuw worden bruinvarianten populair als modekleuren, maar de oude armoede-associatie verdween niet direct. Bruin bleef lang ongeschikt voor feestjurken. En een tijdens de Tweede Wereldoorlog gedragen bruine avondjurk verried misschien dat de draagster sympathiseerde met de Duitsgezinde bruinhemden.

Ten tijde van de laatmiddeleeuwse Mariaverering benoemde de kerk blauw als een nette en fatsoenlijke, ‘eerlijke’ kleur. Sindsdien wordt Maria standaard weergegeven in blauwe kleding. Blauw staat in de christelijke cultuur ook symbool voor de hemel en spiritualiteit. Een wolkachtig blauw item van Iris van Herpen (zie foto boven dit artikel) toont een hedendaagse vertaling van die kleursymboliek.

Lichtekooien in geel

Hoewel goudgeel associaties oproept met de zon en het goddelijk licht werden andere geeltinten door de kerk als oneerlijk en gevaarlijk bestempeld. Vanaf de Middeleeuwen was geel een merkteken voor joden, moslims en prostituees. De lichtekooien waren in het donker beter zichtbaar in gele kleding. Pornografische en gewaagde boeken kregen in Frankrijk zelfs een waarschuwende gele kaft. Nu symboliseert geel juist hoop en toekomst. Zou koningin Máxima daarom regelmatig in een knalgele outfit verschijnen?

Ook groen werd als kledingkleur door de kerk afgekeurd. Groen representeert veranderlijkheid en dat valt te linken aan spel, gewin en geld. Bijbelse gruwelen. De groene bekleding van biljart-, gok- en kaarttafels verwijst dus naar de onzekere uitkomst van het spel. Maar groen was óók de kleur van jeugd, lente en bloei. Vandaag verbinden we groen vooral met natuur, duurzaamheid en vrijheid. Vanwege de koppeling met duurzaamheid doet groen als modekleur weer volop mee.

Wat hun betekenis betreft waaien oranje en roze alle­­ kanten op. Oranje vinden we in gevangeniskleding, boeddhistische monnikspijen, veiligheidshesjes en natuurlijk als onze nationale feestkleur. Bij roze schieten prinsessenjurken en balletpakjes op het netvlies, maar het is ook de geuzenkleur van de homo-emancipatiebeweging. In de achttiende eeuw was roze geliefd in zowel dames- als herenkleding; het representeerde aristocratie en elegantie.

In felle varianten stond roze te boek als onbeschaafd. Juist om die reden introduceerde de Italiaanse modeontwerpster Elsa Schiaparelli, die graag tegen vastgeroeste ideeën inging, in de jaren dertig van de vorige eeuw het felle shocking pink in haar collecties. Ontwerpers kiezen nu vaak intuïtief voor felle kleuren, die losstaan van hun oorspronkelijke, symbolische betekenis. Want kleurrijke kleren fleuren het leven op! <<

Tentoonstelling: Mode in Kleur Kunstmuseum Den Haag, t/m 28 februari. Geen catalogus, maar een kaartenboek met tentoongestelde items. Om te versturen of in te lijsten. (12,90 euro) Kunstmuseum.nl

Lees ook:

Zal de herfstmode überhaupt de winkels halen?

Het is de vraag of de nieuwe herfstmode de winkels haalt. Door corona loopt de productie ­hopeloos achter. Modekenner Els de Baan ziet dat de mode die er mondjesmaat is, teruggrijpt op vertrouwde elementen.