Afstand houden van je eigen reflexen, dat is pas echt lastig

Een virus is een virus, maar mensen zijn symbolische wezens, en dus moet je ze maar vergeven dat ze zelfs achter vi­rus­sen betekenis zoeken. Wat wel opvalt, is met hoeveel gemak we de tekenreeks SARS-CoV-2 decoderen tot een nieuw bewijsstuk voor een overtuiging die we al langer dienden.

Terwijl de één in de coronacrisis het failliet van open grenzen ontwaart, ziet de ander er juist een gebod voor internationale solidariteit in, en in Noord-Amerika bleef een president heel lang denken dat ook dit weer een tegen hem gericht complot was.

Daarom probeer ik dezer dagen niet alleen afstand van mijn medemensen te houden, maar ook van mijn eigen overtuigingen, in de hoop dat dat helderheid schept.

Dat valt nog niet mee. Ik vond Nederlanders al nooit echt nuchter, en zie: de hamsterende hordes bevestigden pardoes mijn gelijk. Mezelf had ik overigens wél onder het nuchtere deel der mensheid geschaard.

En dus was het toch even schrikken, toen de coronacrisis mij uiteindelijk dan toch iets nieuws openbaarde.

Onvoorstelbare overtreding

Het gebeurde bij de groenteboer, waar een mevrouw naar mijn smaak al ietsje te weinig afstand hield, en toen hoestte ze ook nog eens. Niet in haar elleboog maar in haar hand.

Een mengeling van woede en walging kwam in mij op na deze onvoorstelbare overtreding – hoewel ik hem zelf in een reflex ook had kunnen begaan.

Een moment voelde ik hoe dat voelt, de haat die maakt dat je iemand weg wilt hebben. Deze vrouw had de code geschonden, hoorde er niet meer bij, diende geëxcommuniceerd. Uit de groentewinkel, en eigenlijk ook uit de samenleving.

Zo had ik mezelf nog nooit gezien, als iemand die in een crisis gelijk aan primitieve beschermingsinstincten ten prooi valt.

Had Timothy Garton Ash dan toch gelijk, toen hij in 2005 schreef dat de rellen na orkaan Katrina in New Orleans bewezen dat beschaving maar een dun korstje is? Of zat er wat in de repliek die hij kreeg van Rebecca Solnit, die hem ‘elitepaniek’ verweet, en beschreef hoe crises juist spontane samenwerkingsverbanden doen opbloei­en?

Nieuwe sociale norm

Het een hoeft het ander natuurlijk niet uit te sluiten. En de coronacrisis levert een extra paradox op: de nieuwe sociale norm is sociale afstand. In mijn straat vond een brigade van vrijwilligers deze week eindelijk tijd om het zwerfafval op te ruimen. Onverantwoord, mopperden andere buren, om dat nu gezamenlijk te doen.

Jezelf afzonderen in het belang van de gemeenschap, het zijn verwarrende tijden. Want voor de meesten van ons brengt het virus een relatief klein persoonlijk risico mee. Wat we doen, doen we vooral in het belang van kwetsbare anderen. Afstand houden, dat moeten we in deze tijden daarom juist ook van primitieve impulsen en reflexen. Wie alle hand­zeep hamstert, heeft indirect ook zichzelf daarmee. Handen wassen heeft namelijk pas zin als iedereen het doet.

En zo heb ook ik er toch weer iets van gemaakt wat ik al langer vond.

Seije Slager, politicoloog en redacteur van Trouw, vervangt Leonie Breebaart.