Kunstenaar Richard Long zet de wereld buiten én binnen in het Rijks even op één lijn

Op papier klinkt Richard Long in de Rijksmuseumtuinen als een verkeerde match. Long is een kunstenaar die graag in de wildernis werkt: met wandelpaden, en stenen in cirkels en rechte lijnen brengt hij een subtiele ordening aan in de chaos die de natuur nou eenmaal is. Maar in de tuinen van het Rijks ís alles al geregisseerd en strakgetrokken. De beelden, de planten, alles, zelfs de stoelen zijn topdesign. Hoe valt er hier voor Long nog wat te doen?

Alleen een bordje geeft aan dat er bij de vijver een kunstwerk aanwezig is. Snake in the Water heet het. De ‘slang’ heeft Long gemaakt met een kronkelende rij stenen op de stenen bodem van de vijver. Andere kunstenaars zouden dit laten uitlichten met dure lampen of spiegels, Long peinst er niet over. Hij houdt het simpel, zo simpel dat het bijna vanzelfsprekend is. Zijn ingrepen, kunstwerken die hij maakte voor de tiende editie van de gratis toegankelijke beeldententoonstelling in de tuinen van het Rijks, vallen nauwelijks op, maar dat betekent niet dat we te maken hebben met lichtzinnige kunst.

Long wordt wel eens omschreven als beeldhouwer, of als een van de ‘Land Art’-kunstenaars. Een vooral Amerikaanse stroming van kunstenaars, zoals Donald Judd en Robert Smithson, die in de jaren zeventig letterlijk bergen verzetten en het resultaat van die landverschuivingen tot kunst doopten. Long houdt niet van bulldozers, noch van etiketten, hij wil ‘gewoon’ kunstenaar worden genoemd, zo vertelt hij bij de presentatie van zijn tentoonstelling.

Zonnehoed en wandelschoenen

Long is een lange, tengere man met blauw pak, een lichtblauwe zonnehoed en stevige wandelschoenen, hij praat in korte, weloverwogen zinnen. Anders dan veel collega’s is hij niet iemand die zichzelf graag hoort praten over zijn werk. Nog steeds werkt de inmiddels 77-jarige kunstenaar zonder atelier, assistent of productieteam. “Dat brengt me voldoening. Ik krijg voldoening uit het optillen van de stenen, van duizenden kilometers lopen door prachtige landschappen, ’s nachts in mijn tentje slapen.”

Rijkmuseumdirecteur Taco Dibbits kwam ’s avonds laat even kijken toen Long de stenen in de entreehal van het museum op de juiste plek legde. Dibbits noemt de toewijding van de kunstenaar ‘bijna obsessief’, zo geconcentreerd was Long bezig met het ordenen van de stenen. Het werk, dat Black White Blue Purple Circle heet, bestaat uit zwarte, witte, blauwe en paarsachtige keien, die een perfecte cirkel vullen.

Al in 1966, toen hij nog op de kunstacademie zat, wist Long al wat voor kunstenaar hij wilde zijn. In de tuin van zijn buren stak hij het gras uit en legde het weer terug. Zo verscheen, als je goed keek, een cirkel op het gazon. Een jaar later reed hij met de trein vanuit Londen naar het platteland, liep daar een paar keer heen en weer over het gras. Dat ontstane paadje fotografeerde hij, het was A line made by walking, een door het lopen ontstane lijn. Het gras heeft zich alweer hersteld, maar het gaat Long ook niet om het maken van monumenten. Hij wilde vastleggen dat daar ooit iemand heeft gelopen, en dat een kunstenaar dat idee, van die wandelende mens, kan vasthouden.

Graskunst

Nu zijn die tijdelijke sporen te zien bij de vier ‘graskunstwerken’ die Long in de Rijksmuseumtuinen maakte. Zo maaide de kunstenaar op het ene grote veld aan de centrumkant van het museum het gras weg zodat een groot x-vormig kruis bleef staan, als een plaatsbepaling op de kaart. Hier heeft een mens een markering gemaakt. Op een andere plek maaide Long een halvemaans-vorm. Zodat, als de maan schijnt, er een reflectie komt op aarde.

Hoewel Long de natuur als zijn werkterrein ziet, van de Britse weilanden tot de toppen van de Himalaya, wilde hij ook geen kluizenaar worden. Daarom heeft hij zodra dat mocht en kon, zijn kunst ook binnen de museummuren getoond. Bijvoorbeeld door rivierklei met zijn handen op de witte museummuur te smeren, ook de kledders die op de grond vielen hoorden bij het werk. In het Rijks bleef Long laag bij de grond. Naast het cirkelvormige werk dat je ook vanaf de onderdoorgang kan zien liggen in de entreehal, legde hij een tweede werk in de hal die toegang geeft tot de eregalerij.

Het lijkt opnieuw een stenen slang, maar hier is de titel River of Stones, een steenrivier. Met rozerode ruwe stenen kronkelt deze rivier over de grond, over de hele breedte van de hal. Het vergt lef om in deze ruimte, in de negentiende eeuw zo overdadig gedecoreerd door Pierre Cuypers, een modern kunstwerk toe te voegen. In deze gepolijste omgeving herinnert Long de bezoekers aan de natuur, de stenen en de onmetelijke schoonheid van dingen die we te vaak als eenvoudig gegeven beschouwen.

★★★★

Richard Long in de Rijksmuseumtuinen is vanaf vandaag tot en met 29 oktober te zien tijdens de openingstijden van het museum.

Lees ook:

Kunstenaar Richard Long gebruikt de natuur als atelier

Richard Long heeft een speciale band met wandelen in de natuur. Zijn kunst over lopen: hij trekt strepen in het gras, ordent stenen en neemt de toeschouwer mee op zijn zwerftochten.