Brievenbusfirma's
Hoe de miljoenen van Poetins masseur zijn weggesluisd via een flexkantoor in Woerden
Flexplekken zijn bij uitstek iets voor zzp’ers en freelancers die geen eigen kantoor hebben. Maar tegenwoordig blijken er nogal wat plekken bezet door (buitenlandse) financiële holdings die vooral graag een Nederlands adres willen hebben, en niet zozeer een bureau om aan te werken.
Er staan slechts 21 bureaus in de enige ‘coworkingruimte’ van Regus, een flexplekaanbieder die vijf verdiepingen beheert in de Teleport Tower, een roomkleurig kantoorpand langs de A10 vlak bij Amsterdam Sloterdijk.
Best opvallend, want er staan maar liefst 1116 bedrijven ingeschreven bij deze vestiging van Regus, een flexaanbieder die adverteert met ‘een bloeiende, eensgezinde community’. Slechts twee mensen zitten er ook daadwerkelijk op deze vrijdag. Een van hen is Farah Ali, een zelfstandig consultant die er zijn werkplek huurt.
Op andere bureaus staan onder andere naambordjes van een administratiekantoor, een IT-bedrijf en een internationaal ingenieursbedrijf. Maar de bureaus zijn leeg. “Die leegte, dat is al jaren zo”, zegt Ali. “De tafels worden steeds kleiner. En onze prullenbakken zijn al weggehaald. Zonder toestemming, er zijn toch weinig mensen die daarover kunnen klagen.”
Flexwerkplekken van aanbieders als Regus, Spaces of Tribes waren ooit bedoeld om ruimte te bieden aan freelancers en flexwerkers. Inmiddels zijn ze een toevluchtsoord voor veelal buitenlandse bedrijven die een gunstig adres zoeken om zich te vestigen in Nederland, blijkt uit onderzoek van Investico voor Trouw en De Groene Amsterdammer.
Slechts 10 procent eenmanszaken
Met gegevens uit de Kamer van Koophandel maakte Investico een data-analyse van ruim tweehonderd coworking-locaties van de twaalf grootste aanbieders in Nederland. Op die locaties staan ruim 20.000 bedrijven ingeschreven. Voornamelijk zzp’ers, zou je misschien denken. Maar slechts een op de tien inschrijvingen bij de onderzochte flexwerkplekken blijken eensmanszaken. 90 procent is dat dus niet.
Daarentegen wordt ruim een op de vijf ingeschreven bedrijven voor niets anders gebruikt dan het onderbrengen van winst, pensioen, of het financieren van andere bedrijven, blijkt uit de analyse van informatie uit het handelsregister. Zij hebben weinig bedrijfsactiviteit, nauwelijks personeel en vaak een buitenlands moederbedrijf. En lijken daarmee weinig gebruik te hoeven maken van een coworkingspace.
Internationale bedrijven die zich nu hebben ingeschreven in coworkingspaces stonden vroeger vaak ingeschreven bij een trustkantoor: een financiële dienstverlener die een bedrijf bestuurt, een adres verleent en de papieren rompslomp regelt. Op die manier konden bedrijven jarenlang genieten van het Nederlandse (fiscaal) vriendelijke vestigingsklimaat zonder zelf aanwezig te zijn.
Maar de trustsector krimpt de laatste jaren hard. Ter voorkoming van witwassen, terrorismefinanciering, agressieve belastingplanning en andere ‘integriteitsrisico’s’, werd de sector de afgelopen jaren aan banden gelegd met extra regelgeving. Kantoren lieten schimmige klanten gaan, of bedrijven vertrokken zelf vanwege stijgende kosten en te grondige controles.
Het zwarte circuit
De vraag naar financiële dienstverlening in Nederland neemt ondertussen maar ten dele af. En dus duiken bedrijven onder in de zogenoemde ‘schaduwtrustsector’. Onderzoeksbureau SEO schatte het aantal illegale trustdienstverleners in 2021 op zo’n 45 procent van het totaal.
Waar diensten voorheen door één officieel trustkantoor werden geregeld, laten buitenlandse bedrijven die diensten nu soms ‘opknippen’: ze vragen een Nederlandse stroman als bestuurder, en zoeken elders onderdak – bijvoorbeeld in een flexkantoor. Die flexkantoren bieden ook nog eens prettige extra diensten aan, die evengoed door een trustkantoor gedaan zouden worden. Flexkantoor Tribes beantwoordt bijvoorbeeld de telefoon, Spaces biedt een professioneel adres met ‘zakelijke postservice’.
Forensisch-financieel expert Cees Schaap noemt de verhuizing van de trustkantoren naar coworkingspaces ‘heel problematisch’. Dit is de keerzijde van strengere regelgeving, zegt hij. “Je drijft een deel van de buitenlandse bedrijven, die voorheen makkelijk te ontdekken waren, het zwarte circuit in.”
Poetins masseur
Sinds vorig jaar mag de trustsector ook geen Russische en Belarussische klanten meer bedienen. Een aantal van die Russische bedrijven verliet het trustkantoor en zit inmiddels hoog en droog in een van de vele flexkantoren. Zo verliet een Russisch reclame-conglomeraat zijn Nederlandse trustkantoor kort na de oorlog, in maart 2022, en verruilde dat voor een adres van flexplekaanbieder Regus in Duivendrecht. In een andere Regus-vestiging in het centrum van Amsterdam zit tegenwoordig een onderdeel van het Russische staatsgecontroleerde olie- en gasbedrijf Zaroebezjneft. Waar het tot augustus 2018 bestuurd werd door een van de grootste Nederlandse trustkantoren, Intertrust, staat er nu een ogenschijnlijk in Moskou gestationeerde bestuurder aan het roer.
En op een adres van een flexwerkplek in Woerden staat Denkraam Holding BV ingeschreven. Dat werd eind jaren negentig opgericht in Dronten, achtereenvolgens bestuurd door drie verschillende trustkantoren, maar wordt tegenwoordig bestuurd door Russin Iraja Gilmoetdinova. Uit jaarverslagen blijkt dat Denkraam voorheen onder meer appartementen aankocht in een luxeresort aan de Bulgaarse kust.
Gilmoetdinova is de echtgenote van Konstantin Golosjtsjapov, een vertrouweling van Poetin die vooralsnog aan Europese sancties wist te ontkomen. Golosjtsjapov is onder meer bekend als ‘Poetins masseur’, volgens de geruchten vanwege een ontmoeting op de judomat of zelfs omdat hij diende als fysiotherapeut tijdens Poetins KGB-tijd, schreef de Russische oppositiekrant Novaja Gazeta afgelopen najaar. Inmiddels lijkt de vriendschap voorbij; Golosjtsjapov zou Rusland vorig jaar zijn ontvlucht.
De balans van Denkraam staat sinds eind 2022 op nul: alle bezit, schulden en vermogen zijn verdwenen. Het businesscenter in Woerden lijkt Golosjtsjapov precies te bieden wat hij nodig had: anonimiteit om buiten het toezicht van de autoriteiten zijn geld veilig te stellen.
VirtualOffice24, dat onderdak biedt aan Denkraam, zegt klanten grondig te screenen op onder andere sancties, prominente politieke personen, en negatieve media. Karin Poel, salesdirector bij IWG (eigenaar van onder andere Regus, Spaces, en The Office Operators), zegt dat IWG een ‘strenge screening’ doet op nieuwe inschrijvingen.
Controles door DNB
Dat sommige Russische klanten hun dienstverlening nu anders gaan organiseren, is volgens het ministerie van financiën ‘een logisch gevolg’ van het verbod op trustdiensten aan Russen. Of een coworkingspace wel of geen trustdiensten levert is volgens het ministerie ‘afhankelijk van de precieze werkzaamheden die worden verricht. Dit moet de praktijk uitwijzen en is aan DNB [De Nederlandsche Bank]’.
DNB, die toezicht houdt op de trustdienstsector, ging niet in op een interviewverzoek omdat ze geen toezicht houdt op ‘ondergrondse dienstverlening’. In een latere reactie per mail laat DNB wel weten een ‘actief handhavingsbeleid’ tegen illegale aanbieders van trustkantoren te hanteren.
Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
Lees ook:
Er blijft een achterdeur voor witwassers bestaan
Om een einde te maken aan schimmige brievenbusfirma’s worden strengere eisen gesteld aan trustkantoren. Maar daarmee verdwijnen de constructies met Nederlandse brievenbusfirma’s niet.