VVD-lijsttrekker Edith Schippers maakt zich zorgen om de polarisering en versplintering in de Eerste Kamer. ‘Voor je het weet wordt er weer een slechte wet ingevoerd.’
Even valt Edith Schippers stil, als het gesprek al een tijd aan de gang is. Waar kijkt ze het meest naar uit, is de vraag, als ze straks in de Eerste Kamer zit? De VVD-lijsttrekker kijkt peinzend uit het raam van het Baarnse café waar het interview plaatsvindt. “Zeven jaar ben ik Tweede Kamerlid geweest. Ik heb dat ontzettend leuk gevonden. Echt heel, heel erg leuk. Dus misschien zoek ik een beetje die spirit terug.”
Schippers was niet alleen Tweede Kamerlid, tijdens de eerste twee kabinetten-Rutte was zij minister van volksgezondheid. Ze geldt als een vertrouweling van de premier, Schippers staat te boek als één van de weinige mensen naar wie Rutte altijd luistert. Na vier jaar in de top van multinational DSM keert zij vanaf mei voor één dag per week terug aan het Binnenhof.
Het politieke klimaat is harder geworden, signaleert ze, na zes jaar afwezigheid. En dat speelde mee in haar overweging terug te keren. “De politiek was toen al hard, maar het is nog een tandje harder geworden. Ik ben altijd heel trots geweest op een land waar politici gewoon op het fietsje naar het Binnenhof rijden. Ik hoop dat we dat kunnen bewaren, dat we niet allemaal politici in gepantserde auto’s krijgen. Ik hoop dat dit van tijdelijke aard is, misschien tegen beter weten in.”
Een blik op het verleden leert Schippers dat de rust misschien weer terug kan keren. In tijden van grote veranderingen ontstaat vaak onrust, zegt ze. Dan duiken complottheorieën op. “We staan voor een aantal grote, fundamentele, veranderingen. De energietransitie; technologieën en innovaties die een veel grotere rol gaan spelen. Ontwikkelingen waarin we iedereen moeten meenemen. Dat is voor mij ook de motivatie om weer terug te keren in de politiek. Juist omdat ik denk dat dit een belangrijke tijd is.”
Hoeveel zetels de VVD in de Eerste Kamer krijgt, hangt af van de verkiezingen van woensdag. Als de Provinciale Staten in mei de Eerste Kamer kiezen, komt Schippers terecht in een instituut waar haar eigen VVD vaak kritiek op heeft.
De senaat zou te politiek zijn geworden. Hoe kijkt u daarnaar?
“Kijk. De Eerste Kamer ís politiek. Als je dat niet wilt, moet je ambtenaren neerzetten. Of je moet hem afschaffen, kan ook. Of de Eerste Kamer te veel Tweede Kamertje speelt, vind ik een andere vraag. De Eerste Kamer moet veel meer kijken of wetgeving uitvoerbaar is en niet het werk van de Tweede Kamer overdoen.”
“Wat we heel vaak zien, is dat wetten vrij schoon de Tweede Kamer in komen. Dan komt er een amendement hier, een uitzonderingsgeval daar en dan krijg je een heel complexe wet. En tegen de tijd dat die naar de Eerste Kamer gaat, zegt die: ‘We zijn nu al 7 jaar bezig. Laten we maar doorgaan’. En voor je het weet, wordt er een slechte wet ingevoerd.”
Er wordt veel geklaagd over de kwaliteit van wetgeving. Vraagt dat ook om een andere invulling van de Eerste Kamer?
“Daar waar we voorheen enkele heel grote partijen hadden, zitten er nu twintig partijen in de Tweede Kamer. Dat is straks in de Eerste Kamer misschien iets minder, maar er is naar alle waarschijnlijkheid weer geen meerderheid voor de coalitie. Dan zorgen al die partijen voor meer politiek. Ik denk dat we in de Eerste Kamer moeten bespreken hoe we de taken kunnen doen waar we voor zijn ingesteld.”
Daarvoor hoeft de Eerste Kamer dus niet op de schop?
“Wat wil je dan? Dat ik voorstel hem op te heffen?”
Er wordt bijvoorbeeld wel eens gepleit voor een constitutioneel hof om wetten te toetsen.
“Ik ben voor een hogere kiesdrempel, dat is geen geheim. Mijn partij heeft dat nooit overgenomen, dat is dan weer mijn lot. Je moet natuurlijk altijd ruimte houden voor nieuwe geluiden in het parlement maar ik vrees dat het land met twintig partijen heel lastig regeerbaar wordt. Daar word je feitelijk voor aangesteld.”
Bij de aftrap van de campagne waarschuwden Schippers en Rutte kiezers voor een ‘linkse wolk’ van PvdA en GroenLinks. Die hopen gezamenlijk de grootste fractie in de senaat te worden, en volgens de VVD wordt het leven veel duurder als links daar aan de macht komt.
U werkt nu al heel veel samen met de linkse partijen in de senaat. Blijft u dat na de verkiezingen doen, of hoopt u meer deals te sluiten met bijvoorbeeld JA21 of BBB?
“Ik heb me heilig voorgenomen met iedereen samen te werken die onze idealen een stukje dichterbij brengt. Het schiet helemaal niet op als ik zeg: ik ga met die wel samenwerken en met die niet. Dat vind ik ook heel raar. In het belang van het land moeten we maximaal samenwerken.”
De afgelopen jaren zocht het kabinet in de praktijk voornamelijk meerderheden bij links. Het ligt voor de hand dat u dat straks weer doet. Hoe geloofwaardig is zo’n tweestrijd dan?
“Het is de taak van een politicus om te laten zien dat er wat te kiezen valt. De VVD heeft een fundamenteel ander wereldbeeld dan de linkse partijen. Zij hebben de neiging om te zeggen dat we moeten consuminderen en dingen moeten verbieden. De VVD wil dingen verbeteren, meer innoveren.”
“Ook heb ik moeite met het linkse idee dat bij elk gat in de begroting de belastingen omhoog moeten. Ik keek recent naar de belastingen die zij willen verhogen, daar schrok ik echt van. Ik ben het gaan inventariseren, en ik heb al één kantje vol. Nou, dat vind ik niet best.”
In een recent interview met Nu.nl zei u dat u alle belastingen wilt verlagen.
Schippers, enigszins smalend: “Dat is de kop geworden. Waar het mij om ging is dit: als er ergens een tekort is, is de pavlovreactie om maar de lasten te verzwaren. Dat vind ik een verkeerde. Zeker in de tijd waarin we nu zitten, waarin we al heel veel vragen van burgers en bedrijven. Mijn eerste reflex zou juist zijn: kunnen de belastingen niet lager? Heel vaak kan dat niet, want je hebt allerlei verplichtingen waar je aan moet voldoen. Maar de lasten voor burgers en bedrijven moet je beheersen.”
Er is een brede roep om de belastingen op vermogens te verhogen. Daarmee bent u het eens?
“Als je die kunt gebruiken om de inkomstenbelasting te verlagen. Dan vraag je van mensen met heel veel geld wat meer, en van werkende mensen minder. Die inkomstenbelasting zou zeker wel naar beneden mogen.”
De tijdgeest lijkt linkser te worden, ook bij de VVD. Voormalig fractievoorzitter Klaas Dijkhoff wilde eerder ‘de scherpe randjes van het kapitalisme bijschaven’. Rutte noemde Nederland een ‘diep socialistisch land’.
“Dat zijn Ruttes woorden, ik ben het daar helemaal niet mee eens. We zijn geen socialistisch land, ook niet kapitalistisch trouwens. We zijn een heel gematigd land, wat altijd bestuurd wordt door coalities die de scherpe randjes er bij elkaar af halen.”
Toch kunnen jonge mensen op dit moment amper een huis kopen. Is het kapitalisme daar niet uit de bocht gevlogen?
“Welnee. Als we echt een kapitalistisch land waren, werd er nu volop gebouwd. Waarom wordt er niet gebouwd? Omdat de overheid allerlei beperkingen en regels heeft opgelegd.”
Omdat Nederland te maken heeft met een stikstofcrisis.
“Omdat we burgers en bedrijven niet laten betalen voor wat iets werkelijk kost. De vervuiling wordt niet meegerekend in de prijzen van producten. Dat beprijzen is overigens een heel kapitalistisch idee. Maar Nederland kun je geen kapitalistisch land noemen. In zo’n land zou ik ook helemaal niet willen wonen. Hier hebben we een vangnet voor de zwakkeren. Het Amerikaanse zorgsysteem vind ik het slechtste van de wereld. Hier ligt iemand die werkloos is in het ziekenhuis naast de directeur van een groot bedrijf, en krijgt die tweede geen voorrang omdat hij meer geld heeft.”
Even terugkomend op stikstof. Het kabinet wil de stikstofuitstoot in 2030 gehalveerd hebben. Maar u wilde tijdens een recent verkiezingsdebat niet zeggen of dat jaartal voor u ook vaststaat, omdat u de stelling polariserend vond. Waarom?
“Die vraag gaat ervan uit dat alles in beweging komt als we 2030 heilig verklaren, en dat alles stopt als we dat niet doen. Ik denk: zullen we nou gewoon eens aan de slag gaan? Als wij een andere landbouw willen, wat echt moet, dan moeten wij samen met de boer aan de slag. Dat gaat het verschil maken.”
Maar er zijn veel boeren die zeggen: ik kan niet aan de slag want Den Haag maakt niet duidelijk wat er nu precies van mij wordt verwacht.
“Omdat ze daar steeds maar over jaartallen kletsen. Maar er is een jaartal vastgesteld en dat staat in een wet.”
Dus als de nieuwe stikstofwet, waarin staat dat per 2030 de stikstofuitstoot gehalveerd moet zijn, straks naar de Eerste Kamer komt, stemt u voor?
“Ik heb de wet nog niet gelezen. En ik teken nooit iets ongezien. Maar het komt mij niet bevreemdend voor.”
Een andere wet die de komende maanden naar de Eerste Kamer komt, is de wet die regelt dat asielzoekers eerlijker over het land verdeeld gaan worden. De VVD-fractie in de Tweede Kamer heeft daar veel moeite mee. Kunnen we van de fractie in de Senaat weerstand verwachten?
“Die wet is een middel, geen doel. We moeten zorgen dat mensen hier in Nederland niet buiten hoeven slapen. Maar uiteindelijk zul je toch moeten zorgen dat de instroom van migranten beperkt wordt. Die is hoger dan de samenleving aan kan. Van alles loopt vast. Niet alleen de woningmarkt. Dat geldt ook voor de zorg, voor het onderwijs.”
Maar zijn migranten daar de oorzaak van? Of ook slachtoffer?
“Beide. Kijk, niemand gaat voor zijn lol naar een ander land. En dan ook nog eens met een gevaarlijke reis. Mensensmokkelaars hebben een walgelijk verdienmodel. Echt werkelijk onmenselijk. Dat moeten we niet in stand willen houden. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat ze hier een beter leven zoeken. Maar je moet je afvragen: hoeveel kunnen wij in Nederland opvangen? Ik vind het ontzettend belangrijk dat we draagvlak hebben voor migratie. Als er een huis vrijkomt moet er geen discussie komen of dat huis bestemd is voor een vluchteling of een bijstandsmoeder. Dus je moet wel echt zorgen dat het aantal migranten wat binnenkomt onder controle is.”
In hoeverre kan de VVD-fractie in de Eerste Kamer anders besluiten dan de fractie in de Tweede Kamer?
“Dat kun je niet uitsluiten, maar het is geen doel op zichzelf. Het doel is om gewoon goed mijn werk te doen. Dan kan het best zijn dat je ergens anders over denkt dan anderen in de partij. Daar ben je een eigenstandige fractie voor.”
U stond bekend als de vrouw die Mark Rutte op het rechte VVD-pad houdt, als hij afdwaalt. Komt u ook terug om hem bij de les te houden?
Licht geïrriteerd: “Wat moet ik hier nou op zeggen? Ik heb jarenlang ontzettend goed met Mark Rutte samengewerkt en ik hoop dat de komende jaren weer te doen. Nee, we zijn het niet altijd over alles eens, maar ik ben het ook niet altijd eens met mijn man. We zijn twee verschillende mensen. Maar het idee dat ik een soort schaduwleider ben… Mensen mogen het allemaal opschrijven, maar ik hoef me daar niet in te voegen.”
Edith Schippers
Utrecht, 25 augustus 1964
Edith Schippers was tussen 2003 en 2010 Tweede Kamerlid voor de VVD, waarna zij toetrad tot het eerste kabinet Rutte, als minister van volksgezondheid. Ook in Rutte II had zij die portefeuille, tussen 2012 en 2017. Nadat zij in 2017 als informateur aan de basis stond van het derde kabinet-Rutte, verliet zij de politiek voor het bedrijfsleven. Van 2019 tot begin 2022 was zij voorzitter van de Raad van Bestuur van DSM Nederland, sinds een jaar bekleedt zij die functie bij de Europese tak van het biotechbedrijf. Eind vorig jaar kondigde zij haar terugkeer in Den Haag aan, als lijsttrekker voor de Eerste Kamer.
Lees ook:
Provincie ergert zich aan Haags uitsluitspel
Provinciale lijsttrekkers vinden het hinderlijk en ervaren campagneleiders noemen het onverstandig. Het Haagse schaakspel om elkaar uit te sluiten bij de vorming van provinciale coalities roept vooral ergernis op.