Ook in het Boekenweekgeschenk bouwt Lize Spit de spanning weer meesterlijk op

Je voelt meteen dat De eerlijke vinder, het Boekenweekgeschenk van Lize Spit wel eens verkeerd kan aflopen. Tegen het einde begint de auteur te dralen.

In mei 2018 ziet de Malinese Mamoudou Gassama een vierjarig jongetje op de vierde verdieping van een Parijse flat aan het balkon bungelen. Hij aarzelt geen moment, zoals dat heet, klimt als een Spider-Man langs de balkons omhoog en redt het jongetje van een gewisse dood. Als dank krijgt Mamoudou, die zonder papieren in Frankrijk verbleef, uit handen van president Emmanuel Macron een onderscheiding én een verblijfsvergunning.

In gewijzigde vorm duikt dit verhaal op als krantenknipsel in De eerlijke vinder, het Boekenweekgeschenk van Lize Spit. Ze werd geboren in het Belgische Viersel. Elf was Spit toen in 1999 de daar neergestreken familie Zenelaj, op de vlucht voor de Kosovo-oorlog, met uitzetting werd bedreigd.

Na protest van de bevolking kreeg het gezin alsnog asiel. De eerlijke vinder is opgedragen aan een van hen.

Verkeerde inschattingen

Spit debuteerde in 2016 met het vuistdikke Het smelt waarin de in haar jeugd misbruikte Eva, met een blok ijs in de achterbak, op weg is naar een feestje van een van haar toenmalige kwelgeesten. Ook haar tweede roman, Ik ben er niet, mocht er wezen. Nadat Leo te horen krijgt dat zich thuis mogelijk een ramp aan het voltrekken is heeft ze elf minuten de tijd om die te voorkomen.

Verkeerde inschattingen, niet of te laat ingrijpen, dingen over je kant laten gaan; Spits (jonge) helden gaan, op zoek naar aansluiting, ver over hun grenzen heen, wat tot gruwelijk drama leidt. Ze is een meester in het opbouwen van spanning. Ik vermoed dat ze, nog vóór ze een letter op papier heeft, exact weet waar ze uit wil komen en dat laat ze je meteen al in de eerste alinea weten.

Ook in De eerlijke vinder word je zonder omhaal het verhaal in getrokken. ‘Veel meer kon Tristan er aan de telefoon niet over vertellen. Hij had een plan bedacht, ze zouden het morgen uitvoeren, ze hadden Jimmie erbij nodig.’

Wat voor plan is dat en waarom heeft Tristan daar uitgerekend Jimmie bij nodig? Je voelt meteen dat het wel eens fout zou kunnen aflopen, maar helemaal zeker weet je dat gelukkig niet bij Spit. Het zowel voorspelbare als verrassende (én ontroerende) slot van Ik ben er niet staat me nog helder voor de geest.

In De eerlijke vinder draait het dus om die twee jongens: Jimmie Sluis en Tristan Ibrahimi. Een jaar of twaalf zijn ze en ze wonen, net als Eva uit Het smelt, in het Belgische ­Bovenmeer dat, net als Viersel, aan het Albertkanaal ligt. Spit situeert haar verhaal in de tijd en het landschap van haar eigen jeugd.

Tristan is met zijn familie uit Kosovo gevlucht en door de juf aan Jimmie gekoppeld. Hij spreekt de taal niet en Jimmie is slim en kan wel een vriend gebruiken. Jimmie is een buitenbeentje. Zijn ouders zijn gescheiden. Pa ging er, vlak voor het uitspreken van het faillissement van zijn bedrijf, met het geld van zijn klanten vandoor. Ma geeft meer om haar luxehondjes dan om Jimmie – zou ze Jimmie kwijtraken, laat Spit het jochie ergens denken, dan zou ze gewoon nóg een hondje nemen.

Met een beetje geluk

Dagelijks maakt Jimmie zijn ronde langs sigaretten­automaten, lockertjes en geld-­automaten waar je met een beetje geluk wissel- of retourgeld kunt vinden. Hij oefent, naar eigen formulering, zijn beroep uit ‘dat erin bestond eerlijk te zijn en alert. Want behalve Tristans beste vriend bleef hij ook een wereldberoemd verzamelaar in wording.’

Flippo’s verzamelt hij, voor zichzelf én Tristan. Beide flippo-albums legt hij aan met zorg.

Op de dag dat hij voor het eerst bij de Ibrahimi’s gaat logeren, zal hij Tristan verrassen met diens eigen flippo-album. Maar Tristan heeft wel wat anders aan zijn hoofd: het gezin heeft zojuist te horen gekregen dat het asielverzoek is afgewezen.

Vandaar dat plan dat moet zorgen dat de Ibrahimi’s kunnen blijven. Een akelige ‘test’ moet uitwijzen of Jimmie voor deelname geschikt is. Je voelt aan alle kanten dat de grote Tristan te veel van de kleine Jimmie vragen gaat – ze zijn zó verschillend – maar Jimmie slaagt. Als hij de volgende dag de flippo’s van zijn vriend verspreid over de keukenvloer aantreft, breekt zijn hart, net als dat van ons. Het benauwend drama, waar Spit zo behendig naartoe werkt, moet dan nog komen.

Er knaagt iets

Een echte Spit dus, maar dan als Boekenweek-novelle, tegen een achtergrond die – ook al koos Spit voor flippo’s en Bovenmeer en niet voor TikTok en het (nu ontruimde) vluchtelingen-kraakpand aan de Brusselse Paleizenstraat – uiterst actueel is.

En toch… Er knaagde iets. Rond de tijd dat ík begreep wat de dromende Jimmie te wachten stond, ging Spit wat al te nadrukkelijk uitleggen dat híj dat niet begreep. Mij bekroop het gevoel dat ze de zaak oprekte, waarna ik, in retrospectief, ook ging twijfelen aan de geloofwaardigheid van die test waaraan Tristan Jimmie onderwerpt. Was de geschiedenis van de twee niet beter uit de verf gekomen als kort verhaal of – anders uitgewerkt uiteraard, ik had over Tristan best meer willen weten – juist als lijvige ­roman?

Lize Spit
De eerlijke vinder
CPNB
Gedurende de Boekenweek gratis verkrijgbaar bij aankoop van €15,00 aan boeken