Het leuke van eerlijk zijn is: het mag gewoon van de wet!

The New York Times bracht een paar maanden terug een mooi profiel van Edgar Dworsky, in de VS al decennialang dé specialist op het gebied van shrinkflation (krimpflatie): het fenomeen waarbij fabrikanten hun producten in kleinere verpakkingen of verpakkingen met minder inhoud aanbieden voor dezelfde prijs als eerder.

De 71-jarige Dworsky, voormalig jurist, leeft van een uitkering, een pensioentje en donaties, is nooit getrouwd, heeft geen kinderen. Zeven dagen per week speurt hij het web af en maakt hij strooptochten langs ­supermarkten en drogisterijen, op zoek naar sneaky prijswijzigingen. Het is het verhaal van een obsessie, zo Amerikaans als wat: één man in een gevaarlijke wereld van consumentenmisleiding!

Handen afhakken

In Nederland gaat het er wat nuchterder aan toe. De Consumentenbond opende in oktober vorig jaar het meldpunt Eerlijk. (Eerlijk? Ja, eerlijk…) Onlangs kwamen de resultaten daarvan naar buiten: van de ruim 1500 meldingen gingen er 900 over krimpflatie – een ‘enorme ergernis’ onder consumenten, volgens de bond. In een reactie stelde de organisatie van supermarkten dat ‘supers voldoen aan de wettelijke eisen’. O, wonderschone wereld waarin de moraal van bedrijven slechts gedefinieerd wordt door de grenzen van de wet, en niet door een ­intrinsieke ethiek van de mensen achter die bedrijven.

In zijn boek Beyond Measure schetst de Britse journalist James Vincent de wonderlijke geschiedenis van de menselijke behoefte om te meten, te tellen, te wegen, standaarden af te spreken – en hoe onze maatstaven en meeteenheden zich verhouden tot politieke macht en maatschappelijke orde.

Door de hele geschiedenis heen zijn er straffen uitgedeeld voor incorrecte metingen. Eén veelzeggende illustratie: in de dertiende eeuw stelde de keizer van het Heilige Roomse Rijk, Frederik II, nieuwe straffen vast voor bedrog met valse metingen. Bij een eerste overtreding: zweepslagen. Bij een tweede vergrijp: handen afhakken. Wie dan nog niet wilde luisteren, kreeg een enkeltje galg opgelegd.

Schimmig en schadelijk

Sjoemelen met metingen is niet zomaar een overtreding, het is een overtreding die vreet aan het weefsel van een samenleving, aan onze afspraken over een gedeelde werkelijkheid. Wie metingen niet kan vertrouwen, kan zijn medeburgers, de overheid of bedrijven niet vertrouwen.

Terug naar de krimpflatie. Moeten fabrikanten die zich daar schuldig aan maken, worden opgeknoopt? Nee, want er worden inderdaad geen wetten overtreden. Maar schimmig en schadelijk is het wel, dat gesjoemel met de inhoud van een verpakking, terwijl het in tijden van inflatie toch niet zo moeilijk moet zijn om tegen consumenten te zeggen: ‘Luister, ook wij hebben te kampen met stijgende kosten, net als u’. Je kweekt er begrip, vertrouwen en misschien zelfs wel sympathie mee.

En het leuke is: eerlijk zijn mag gewoon van de wet!