Wie met een uitkering weer aan de slag wil, komt vaak in financiële problemen

Werken moet lonen, zegt het kabinet al jaren. Maar dat is bij mensen met een uitkering vaak niet het geval. Zes op de tien raken door te werken in de financiële problemen, blijkt uit nieuw onderzoek onder ruim achthonderd uitkeringsgerechtigden, uitgevoerd door onderzoeksbureaus Optimalistic, Muzus en Stimulansz in opdracht van het UWV, op verzoek van de Landelijke Cliëntenraad.

Dat komt door de manier waarop het inkomen van mensen met een uitkering wordt verrekend. Wie gebruikmaakt van een Wia, Wajong, WAO, of bijstandsuitkering en naar vermogen werkt krijgt de overige uren – die ze niet kunnen werken vanwege hun beperking of ziekte – aangevuld met een uitkering. Die wordt betaald door uitkeringsinstantie UWV of de gemeente.

Alleen gaat er in de berekening van die aanvullende uitkering vaak iets mis op het moment dat het inkomen verandert. Waardoor uitkeringsgerechtigden die een baan vinden, of iets meer uren willen werken, vaak te veel of helemaal worden gekort op hun uitkering of plotseling eerder ontvangen toeslagen, zoals de huur- of zorgtoeslag moeten terugbetalen. En dat zorgt voor geldproblemen.

Onzekerheid

Zij hebben bijvoorbeeld geen geld meer voor hun vaste lasten zoals de boodschappen of de huur. Bij bijna alle ondervraagden (92 procent) zorgt werken voor onzekerheid over het inkomen. Bij één op de drie zorgt die onzekerheid zelfs voor angst en onwil om meer uren te gaan werken of opnieuw aan de slag te gaan zodra hun huidige baan stopt.

De uitkomsten geven voor het eerst de omvang aan van een al langer bekend probleem, zegt Divosa, de vereniging voor gemeentelijke leidinggevenden in het sociaal domein. Ook bij de Landelijke Cliëntenraad (LCR) was de problematiek al langer bekend. Voorzitter Amma Asante: “Uitkeringsgerechtigden die weer aan het werk gaan moeten daarin gestimuleerd en gesteund worden, niet gedemotiveerd. En ze moeten er al helemaal niet door in de problemen raken.”

Wouter Koolmees, minister van sociale zaken en werkgelegenheid, stuurt het onderzoek eind deze week naar de Tweede Kamer. “De conclusies van dit rapport zijn hard. Het is goed dat deze nu op tafel liggen. Dankzij dit onderzoek weten we dat het met name voor mensen met wisselende inkomsten behoorlijk kan misgaan. Iets wat nooit de bedoeling mag zijn”, aldus de minister.

Verschillende potjes

Dat dit soms toch gebeurt is niet per se de schuld van één partij, stellen de onderzoekers. Het is vooral het effect van een sterk verkokerde wetgeving, waar weinig ruimte is voor maatwerk. En een participatiesysteem dat vooral gericht is op controle en informatieplicht. Het valt uitkeringsinstantie UWV, de gemeenten en het ministerie wel te verwijten dat hierover niet eerder aan de bel is getrokken, zegt LCR-voorzitter Asante.

Gemeenten zijn al wel een tijdje bezig met het project Simpel Switchen, daarin worden schotten in de regelgeving weggenomen zodat uitkeringsgerechtigden makkelijker kunnen in- en uitvoegen op de arbeidsmarkt. De praktijk maakt dat lastig. Dat komt vanwege de verschillende potjes waaruit mensen met een uitkering betaald worden.

Financiële stress

Als je een uitkering hebt en in deeltijd werkt, dan komt een deel van het inkomen uit loon van de werkgever, een deel uit een uitkering van de gemeente of UWV, en meestal ook een deel uit toeslagen (huur- of zorgtoeslag) van de Belastingdienst. Al die potjes betalen op een ander moment uit en al die instanties doen er even over om in te voeren en uit te rekenen waar je, met een deeltijdbaan, nog recht op hebt. De berekeningen zijn ook lang niet altijd (meteen) correct zodat er naheffingen of terugbetalingen volgen.

Een oplossing zit dus in een betere afstemming tussen die potjes in de wetgeving en een snellere manier van inkomensberekening. Alle partijen die betrokken zijn bij dit onderzoek beloven te gaan zoeken naar een oplossing. Tot die tijd levert niet werken de meeste uitkeringsgerechtigden minder financiële stress op. Het is ‘te zot voor woorden’, zegt Asante.

Lees ook:

Volgens Fred trapt het UWV na, ook al lig je al op de grond

Nederlanders komen vaak klem te zitten door problemen met de uitvoering van regels die het kabinet en de Kamer hebben gemaakt, stelt een commissie van Kamerleden die zich heeft gebogen over de ‘loketten van de overheid’, zoals het UWV. Miranda uit Groningen weet er alles van.

In deeltijd werken met een uitkering? Voor je het weet zit je in de schulden

“Ik ging werken en toen kon ik mijn huur niet betalen.” Het is een vaker gehoorde klacht onder mensen die een uitkering ontvangen.